Za vrijeme ramazana život muslimana se mijenja u potpunosti.Dan postaje noć, a noć dan.U današnje vrijeme to bi značilo da u sedam sati, kada se ispali prvi hitac iz pištolja, počinje vrijeme za iftar- prvi obrok.Svi oni koji drže do tradicije i starih običaja provode cijelu noć u ugodnom razgovoru.U kafanama su takve večeri posebno vesele, narod se okupi oko nekog narodnog pjevača, koji uz pratnju tamburica ili uz gusle recituje epsku poeziju iz vremena muslimanskih heroja.Pošto muslimanska epska poezija sadrži po hiljadu ili čak nekoliko hiljada strofa, pjevač može cijelu noć ispuniti recitovanjem samo jedne pjesme i tako svoje slušaoce držati u stalnoj neizvjesnosti.Pri tome se naravno naprave kraće ili duže pauze za jelo i piće.Ovo provođenje noći za vrijeme ramazana u društvu narodnog pjevača bilo je posebno često kako u Krajini tako i u cijeloj sjevernoj Bosni.Ali pošto takvi narodni pjevači s vremenom postaju sve rjeđi, a i sam narod je pod uticajem modernog vremena i daleko od narodnih pjesama, ovaj ramazanski običaj je na izumiranju.
Drugi obrok, zapravo ručak uzima se između jedan i dva sata ujutro.Oni koji rade po danu koriste ovo vrijeme između prvog i drugog obroka uglavnom za spavanje.Poslije drugog obroka ili se ide spavati, ili se obavlja zadnja molitva u džamiji.Onaj koji nije spavao cijelu noć odlazi oko zore na počinak, koji traje i do kasnog poslije podneva.Kao što je rečeno, oni koji po danu obavljaju svoje obaveze odmaraju između dva obroka, a nakon drugog jela odlaze na počinak i ustaju opet oko deset ili jedanaest sati prije podne.Ova pojava se može i danas još primijetiti kod mnogih trgovaca u Sarajevu, koji oko podneva otvaraju svoje prodavnice i drže ih otvorene do deset ili jedanaest sati navečer.Također i opštinski uredi skraćuju svoje radno vrijeme i rade samo poslije podne.
Posebnu radost ramazan predstavlja djeci,kojoj je u ovo vrijeme dozvoljeno da se i navečer igraju i zabavljaju po ulicama.Tokom ramazana se u popodnevnim satima održavaju molitve u džamijama.U ovim prilikama često dolaze i pripovjedači iz Turske i Arabije,takozvani „sejahi“.Sejahije su vrlo poštovani od strane naroda.Pošto uglavnom žive bez ikakvih primanja, članovi vjerskih zajednica u kojim propovjedaju ih pozivaju svojim kućama na jelo.Pred kraj vremena ramazana vjernici organizuju sakupljanje novčanih priloga za sejahije,koji im se uručuju kao honorar za propovjedi.Nekad su ovi putujući propovjedači dolazili u velikom broju u Bosnu, ali sa godinama postaju sve rjeđi.
Treba još spomenuti da se na kraju ramazanskog posta daju pokloni siromašnima,takozvani „sadakai fitr“.Ova dužnost spada samo onim muslimanima kojima nakon podmirenih kućnih potrepština od prihoda preostane 800 groša.
Nakon ramazana slijedi Bajram na koji svaki musliman treba otići pješke na molitvu u džamiju i pri tome siromašnima darovati hranu i čestitati Bajram svojim sugrađanima.
Izvor:J.D. Bosnische Post,SA,30.08.1913,XXX,200.
Kad ramazan nastane
Kad ramazan nastane
Svako dobro postane
Meleki se otvore
Šejtani se zatvore
Samo jedan ostane
Sikiricu nosa
Sitnu dicu gona(gonja)
(Alija Nametak je zabilježio i opisao jedan običaj u Mostaru po kome su se u ramazanskim večerima,između iftara i teravije,okupljala djeca i u grupama hodajući po mahalama naglas učila ovu brojalicu).
Alija Nametak:Glasnik VIS,1976.br.5
Pripremili:Kemal Mahić i Mithad Muminagić