Dvadeset godina nakon Dejtonskog mirovnog sporazuma lagano blijede sjećanja na sve monstruoznosti rata, beogradske agresije i genocida u Bosni i Hercegovini. Po koji tužni jubilej, rad Haškog tribunala i svako malo neka novootkrivena masovna grobnica, usamljeni su podsjetnici na tragediju koja je zadesila bosansko-hercegovačko društvo i građane svih vjera i etnografija. Umjesto arhiviranog i objektivnog sjećanja na rat, umjesto jasno locirane političke odgovornosti za rat i genocid, elite u Bosni i Hercegovini zloupotrebljavaju žrtve rata za svoje sitnosopstveničke i dnevnopolitičke potrebe. Ili još gore: za nastavak etno-homogenizirajućih i genocidnih politika koje su okupirale polovinu teritorije Bosne i Hercegovine i uspostavile RS kao legitimni politički cilj prošlog ili možda nekog sljedeće rata.
Dvadeset godina nakon rata mi ovdje još živimo sukob etno-nacionalnog i građanskog identiteta. Građanima RS koji sebe percipiraju kao Srbe, u čije ime je beogradska elita devedesetih provodila rat i istrebljenje komšija i sunarodnika druge vjere i identiteta, rat se još uvijek prikazuje kao „oslobodilačko-odbrambeni“ konflikt. Njihovo učešće u ratu se predstavlja kao junački čin borbe protiv „vjekovnih srpskih neprijatelja“. Kao samo još jedna epizoda u identitarnoj emancipaciji tzv. „srpske nacije“. Epizoda koja se zajedno sa temama „Jasenovca“, „ratova protiv Turaka“ ili „nacionalno ujedinjujućeg svetosavlja“, ugrađuje u vještački pop-mitološki konstrukt koji sve pravoslavne Bosance i Hercegovce automatski pretvara u pripadnike „stare srpske nacije“ ili „pan-srpstva“.
Slične identitarne pop-mitologije na gotovo isti način se prodaju i bosansko-hercegovačkim katolicima, automatski stvarajući od njih pripadnike „stare hrvatske nacije“, a od Bosne „staru hrvatsku zemlju“. Kao teme se koriste „Blajburg“, „zločini komunista nad pripadnicima domobranskih i ustaških jedinica“, „kroatiziranje“ bosanskog srednjovjekovlja i druge. Istovremeno političke strukture u Sarajevu provode intenzivnu viktimizaciju građana FBiH, trudeći se da političkom mitologizacijom Srebrenice stvore još jedan elemenat u izgradnji konstrukta „bošnjačke nacije“, koja bi obuhvatila samo građane muslimanske vjeroispovjesti, a ne i sve građane Bosne i Hercegovine, kao što je to predviđao Kalajev građansko-kolonijalni model „bošnjaštva“ s početka 20. vijeka ili kako je elita Srbije percipirala sve stanovnika Bosne sredinom 19. vijeka.
Zamrznuti konflikt koji čeka da se otkravi
Bosna i Hercegovina 20 godina nakon rata upravo živi ovaj identitarni čvor koji je Dejton učvrstio, legitimizirao i zagarantovao kroz nacionalne podjele i partije, entitetsko glasanje, nacionalističku zloupotrebu vjere i vjerskih identiteta, etno-vjersko izolovanje pojedinih regija (entiteta, kantona, opština), etno-centrizam većine nad manjinom i kroz nacionalno podjeljeno školstvo, istoriju i kulturu. Dejton možda jeste donio prekid pucanja, bombardovanja i ubijanja, ali nije donio pravedan i građanski mir, solidarnost, rekonstrukciju bosansko-hercegovačkog društva, niti je obuzdao mržnju i rat sjećanja. Umjesto kapitulacije etno-fašističkih ideja krvi i tla, etno-nacionalne homogenizacije, jednonacionalnih političkih partija i tvorevina, umjesto denacifikacije i katarze, Dejton je omogućio da RS, politička tvorevina nastala na genocidu, nastavi svoj pravno-politički život sve do danas. Posmatrajući sve strane kao gubitnike, Dejton je relativizirao ulogu zvaničnog Beograda i Miloševićevskog režima u ratu, prikrio je karakter rata kao agresorskog i genocidnog, te tako u politički život BiH automatski ugradio „zaborav na agresiju i genocid nad nesrbima“. Maliciozni zaborav i ciničnu relativizaciju kao osnov zajedničkog života u Bosni i Hercegovini. Da li mi možemo na tome graditi zajedničku budućnost svih građana i Bosnu i Hercegovinu kao državu i političko društvo?
Zato i punih dvadeset godina nakon genocida u Srebrenici i cijeloj Bosni i Hercegovini, njeni građani žive u stanju amnezije i zamrznutog konflikta koji čeka da se otkravi. Dejton i godine nakon njega, nažalost, nisu donijele katarzu bosanskim Srbima, niti beogradsko priznanje političke odgovornosti za agresiju i genocid. Nisu donijele političku pravdu građanima koji su dehumanizirani i postali žrtve samo zato što su bili percipirani kao muslimani, katolici, Hrvati, ateisti ili prosto kao građani iz vjerski i etnografski miješanih brakova i porodica. Nisu donijele pomirenje, već nove pop-nacionalističke ideologizacije, podjele i sukobe. Ako ništa drugo, onda ove moje tvrdnje zorno potkrepljuju napeti politički događaji koji su ove godine pratili ili će pratiti okrugle godišnjice tragedija koje su zadesile ljude u Bosni i Hercegovini i Hrvatskoj. Svjedoci smo bili diplomatske ofanzive Srbije i RS u zaustavljanju UN-ove rezolucije o genocidu u Srebrenici. Amnezivnog negiranja genocida i činjenice da je srpska elita u Bosni i Hercegovini vodila rat sa ciljem stvaranja RS i potpunog istrebljenja nesrpskog stanovništva iz Banja Luke, Bosanske Krajine, Posavine, Semberije, Podrinja, Romanije i Hercegovine. Dok se žrtve ponovno ponižavaju i povređuju, srpski političari u Srbiji i RS slave ruska veta i podršku tzv. „srpskim interesima“ kao pobjedu. Pitam se: čiju pobjedu, i nad kime?
Ja živim u onom dijelu Bosne i Hercegovine, u Banjoj Luci, u kojoj gotovo cijela elita i većina građana i medija negiraju genocid i ignorišu sve činjenice, pogotovo one iz Haškog tribunala. Dokaze koji argumentuju da je istrebljenje i genocid bio cilj a ne posljedica rata i da je kao takav organizovan i proveden u cilju nacionalne homogenizacije Srba i stvaranja etnički čistog teritorija u Bosni i Hercegovini, na kojem bi živjeli i vlast obnašali samo i isključivo elita i građani koji sebe percipiraju kao Srbe. Ignoriše se činjenica da je samo za nekoliko sedmica oko 8.000 civila i zarobljenih vojnika u i oko Srebrenici pobijeno kako bi Podrinje bilo etnički čisto i „srpsko“. Ignoriše se da su između 1992. i 1995. provedena masovna istrebljenja više od 33.000 i progon više od pola miliona civila na teritoriji ratne RS (72% BiH) i današnje RS (49% BiH), samo zato što su bili percipirani kao muslimani ili katolici, i stoga dehumanizirani kao neprijatelji. Kampanja terora, progona i istrebljenja su sistematski podstrekivane, propagirane, planirane, organizovane i provedene od strane političkog, obavještajnog i vojnog establišmenta bosanskih Srba i Beograda. Istih onih političara koji su i onda i danas bili dio establišmenta i koji još podržavaju postojanje RS i druge posljedice genocida.
Genocid je počeo u Bosanskoj krajini
Koncentracioni logor Omarska kod Prijedora
Ono što će se na kraju desiti u Srebrenici, počelo je zapravo u Bosanskoj Krajini, strateški najvažnijoj regiji beogradskog plana “RAM”. Na ovaj plan je svojevremeno u jesen 1991. ukazivao tadašnji premijer SFRJ Ante Marković, pokazujući medijima kasetu sa snimljenim razgovorima najviših tadašnjih srpskih dužnosnika. Plan „RAM“ je predviđao naoružavanje stanovništva koje sebe percipira kao Srbe i razoružavanje nesrpskog stanovništva, a zatim vojno-političko zaokruživanje tzv. „srpske teritorije u BiH“ kroz osnivanje ilegalnih i protivustavnih „Srpskih autonomnih regija“ i niz vojno-političkih pučeva ili preuzimanja opština u kojima su Srbi bili prosta ili relativna većina. Ovaj monstruozni plan je predviđao sistem koncentraciono-prelivnih logora i mjesta zatočenja u gotovo svim vojno okupiranim opštinama BiH. Prve u fokusu su bile opštine Prijedor, Sanski Most, Ključ, Kotor Varoš i Banja Luka, kao velike teritorije homogeno naseljene muslimanskim i hrvatskim stanovništvom koje su se morale “očistiti” i kontrolisati i tako omogućiti povezivanje RSK, Banje Luke, Bijeljine i Beograda. Cilj je bila vojno-strateška i politička etno-teritorijalna homogenizacija tzv. srpskih zemalja.
Zbog toga moramo biti svjesni značaja činjenice da je kampanja etničkog istrebljivanja i genocida nad nesrbima u današnjoj RS upravo počela u Bosanskoj Krajini u proljeće i ljeto 1992. Prva svjedočanstva i diplomatski izvještaji o etničkom istrebljivanju odnosili su se upravo na ovu regiju, a formiranje Haškog tribunala 1993. godine je inicirano zločinima i koncentracionim logorima u Prijedoru. Ratna elita Beograda i SDS-a, svjesno čineći genocid u Bosanskoj Krajini, uspijela je da protjera i istrijebi velike enklave nesrpskog stanovništva Prijedora, Kotor Varoša i Sanske doline, kroz kampanju kaskadnog terora, otpuštanja sa posla, napada na sela, individualnih i grupnih ubistava po selima i kućama, označavanja, grupisanja, zatočavanja u logore i zatvore, masovne deportacije, prelivanja iz jednog logora u drugi ili prelivanja dijela logoraša na stratišta gdje su organizovano likvidirani. Nakon Krajine, uslijedila su masovna istrebljenja i progoni nesrba u Višegradu, Foči, Bijeljini, Podrinju i Hercegovini. Rezultat svega je bila etnički očišćena RS, ali i zločini nad Srbima i na desetine hiljada izbjeglih Srba koji zbog monstruoznosti beogradskog projekta i revanšizma više nisu bili bezbjedni u opštinama gdje su bili manjina.
Dejtonski ludački kavez
Da, Srebrenica se desila ne kao posljedica rata, već kao visoko poželjan ishod rata, kao zadnja i odlučujuća kap u kiši masovnih anihilacija ljudi zbog njihove vjere i identiteta. Kiši koja je saprala sve moje komšije, nesrbe. Četiri mjeseca poslije genocida u Srebrenici i mjesec prije Dejtona desila se zadnja faza istrebljenja i progona nesrba iz RS, i to iz moje Banje Luke i Bosanske Krajine, uglavnom ljudi koji su percipirani kao katolici i Hrvati. To je de facto bilo posljednji egzodus kampanje genocida na teritoriji današnje RS, koji nije prošao bez ubistava, miniranja vjerskih objekata i masovnih deportacija ljudi iz njihovih sela i naselja. I tako se krug smrti zapravo zatvorio.
Zato, ovdje i sada mogu slobodno reći da su ratni zločini počinjeni u ime RS bili cilj, a ne posljedice rata, što je jedna bitna razlika u odnosu na ostale zločine počinjene u ratu u BiH. Svi ovi zločini su dobro dokumentovani i argumentovani u Haškom tribunalu, ali nemaju nikakvog odjeka u dejtonskom ludačkom kavezu koji je porobio umove građana, oduzeo im ljudsku slobodu i lik i uništio njihovu vjeru i u budućnost i u Boga. U RS koja je nastala upravo na podlozi plana „RAM“ i istrebljenja na etničkoj i vjerskoj osnovi, vlada politika šutnje, zaborava i negiranja genocida i zločina.
Možda međunarodna zajednica misli da je Dejtonom sve riješeno, da će Hag donijeti neophodne činjenice, odgovornost i pravdu, i da će mir u Bosni biti zagarantovan. Možda su se međunarodni faktori mogli suočiti sa genocidom, kao radnjom. Ali, Dejton i međunarodna zajednica se nisu nikada suočili sa faktičkim, pravnim, političkim i kulturološkim posljedicama genocida u dijelu Bosne i Hercegovine koji se zove RS. Dejton je zaustavio ali i relativizirao krvoprolića počinjena u ime stvaranja RS i nije kaznio ideologiju i politiku srpskih nacionalista, već ju je nagradio. U godinama poslije rata Dejton je osigurao postojanje RS, a srpskim nacionalistima je omogućio da provedu dvije krajnje faze genocida. Te dvije završne faze genocida jesu kulturocid i poricanje da su se genocid i kulturocid uopšte desili.
Naše osnovne škole liče na pravoslavne hramove
Ferhadija
Ferhadija, najpoznatija banjalučka džamija, bila je srušena u ratu
Kulturocid je direktan produkt, nikada pobjeđene, ideologije etno-nacionalne homogenizacije i etno-ekskluziviteta, kojima se građanima u RS podastire s jedne strane kultura zaborava a s druge strane falsifikovana, revidirana i romantizirana nacionalistička politika sjećanja. U Banjoj Luci i na teritoriji današnje RS, gotovo svi nesrpski, muslimanski, katolički, hrvatski, bošnjački ili bosansko-hercegovački kulturni i memorijski narativi i identifikacije se nalaze pod tepihom dubokog zaborava. Svi nazivi ulica, škola, mjesnih zajednica, sela koji su nosili neku bosansko-hercegovačku ili muslimansku ili katoličku simboličku naraciju ili su percipirani kao nedovoljno srpskim su izbrisani i zamjenjeni simboličkim srpskim identifikacijama, pa i etno-fašističkim naracijama. Tako je, na primjer, selo Ivanjska kod Banja Luke preimenovano u Potkozarje, banjalučka naselja Gornji Šeher u Srpske Toplice, a Budžak u Lazarevo, opština Skender-Vakuf u Kneževo, banjalučke škole Drago Lang u Sveti Savo, a Kasim Hadžić u Dositej Obradović, banjalučka ulica Rade Vranješević u Vojvode Živojina Mišića, a ulica Avde Hercegovca u četničkog ideologa Stevana Moljevića. U javnom i političkom prostoru dominiraju pravoslavne religiozne proslave koje su postali zvanični politički praznici. Tako se npr. Spasovdan slavi ne kao kulturološki događaj, već kao službena politička slava (svetac zaštitnik) grada Banja Luke, Arhanđel Mihajlo kao službena slava MUP-a RS, Sveti Savo kao službena slava školstva u RS, Vidovdan kao službena slava Vojske RS i Sveti Stefan kao službena politička slava same RS. Naše osnovne škole liče na pravoslavne hramove, zasićene sakralnim simbolima, slikama hramova i krstova, pravoslavnim ikonama, prikazima samo srpskih naučnika i književnika, a pravoslavni vjeronauk nema alternative u nekom sekularnom nastavnom predmetu. Naše ulice i zidovi su zasićeni grafitima i muralima koji veličaju „srpsku naciju“, „pan-srpstvo“, glorifikuju rat i istrebljenje u kojem je nastala RS, veličaju najveće srpske nacionaliste i etno-fašiste i njihove krvave ideologije. U našim gradovima se grade spomenici koji asociraju samo na ideološki podobne periode, događaje i ličnosti za srpske nacionaliste, kao npr. spomenik Banu Vrbaske banovine Milosavljeviću, Kralju Petru I, ruskom caru Nikolaju i slično. Uzdižu se spomenici koji glorifikuju ovaj i prošle ratove, koji se slave kao „oslobađajući“ i „patriotski“. Poginuli vojnici se sakralizuju kao sveci i heroji, iako su bili ništa drugo do žrtve jedne zločinačke politike. Podižu se nove pravoslavne crkve na mjestima gdje ih nikada nije bilo, kao nova crkva kod tvrđave Kastel. Nove crkve se štancaju po šablonu, pseudovizantijskim stilom oponašajući isključivo „Gračanicu“ i „Dečane“, iako su nekada pravoslavne crkve ovdje građane i pod uticaje mediteranske romanike i srednjoevropskog baroka. Pravoslavne manastiri koji su tu bili i prije rata se plagiranjem istorije proglašavaju starijim nego što jesu. To je slučaj sa manastirom Krupa na Vrbasu koji se proglašava za manastir SPC-a iz 14, pa čak i 13. vijeka, iako se nalazi u posjedu SPC od sredine 19. vijeka, a podaci jasno govore da se tu od 12. vijeka nalazila franjevačka crkva. Arhitekturni prostor gradova u RS se „srbijanizira“. Eklatantan primjer tog srpskog nacionalističkog diznilenda jeste Kusturičin projekat „Andrićgrad“ u Višegradu, koji ustvari predstavlja „srpsku germaniju“, krunu kulturocida nad Bosnom. S druge strane, bosansko urbano i orijentalno arhitekturno nasljeđe se izlaže propadanju, privatizaciji i devastaciji. U Banjoj Luci nestaju stare bosanske čaršijske kuće, hanovi, bezistani, česme. Stare i zaštićene džamije koje su uništene u ratu su uglavnom obnovljene, ali nedostatak novca je često sputavao da se ti spomenici kulture u potpunosti rekonstruišu, kao što je to bio slučaj sa Ferhadijom.
Istorija kao mitologija i sprdačina
Svi narativi o objektivnoj bosanskoj, ili krajiškoj, ili banjalučkoj, ili o bližoj socijalističkoj prošlosti, ili o našem zajedničkom isprepletenom interetničkom i interkonfesionalnom životu prije rata su izbrisani i gotovo nevidljivi u današnjoj RS. Narativi i simboli današnje države Bosne i Hercegovine, osim u zgradama nekolicine državnih institucija u Banjaluci praktično ne postoje u javnom prostoru RS. Građani RS pod snažnim uticajem režimske i nacionalističke propagande ne priznaju i ne prihvataju postojanje Bosne i Hercegovine kao jedinstvene države koja ima svoju i političku i kulturnu memoriju. U RS jednostavno ne postoje institucije, simboli ili narativi koji bi svjedočili o razvoju modernog društva, državnosti i ustavnosti Bosne i Hercegovine, niti o istoriji ovih krajeva i stanovnika u srednjem vijeku i Osmanskom periodu. Istorija u našim muzejima i udžbenicima koju djeca uče nije objektivna, arhivirana i argumentovana istorija pravoslavnih Bosanaca i Hercegovaca ili ako hoćete današnjih bosanskih Srba. Ovdje se ne prikazuje objektivno ekonomski i klasni život pravoslavnog stanovništva, njihov politički, vjerski i ekonomski položaj u Osmanskom ili Austrougarskom carstvu. U ime unificirajućeg konstrukta „srpstva“, zaboravlja se i uništava ona istinita i autohtona etnografija i memorija Krajišnika, Hercegovaca, Posavaca, Semberaca i drugih lokalnih identiteta. Naročito žestoko se poriče objektivna i naučno utvrđena etnografija fluidnog istorijskog identiteta slaveno-vlaškog nomadskog naroda i plemena pravoslavnog obreda, koji su ustvari najvećim djelom preci današnjih bosanskih Srba. Naša djeca danas uče neku sinkretističku, pan-srpsku nacionalnu istoriju, često pogrešnu, falsifikovanu i mitološki interpretiranu. Koja ima zadatak da stvori utisak pripadnosti bosanskih pravoslavaca „srpskoj“ naciji i osjećaj nacionalnog kontinuiteta od stoljeća sedmog na ovamo. Istorija koju naša djeca uče je veoma konfliktna i ima za cilj da dijeli ljude i tumači sadašnjost i prošlost isključivo sa aspekta neke iskonstruisane etno-nacionalne pripadnosti.
Kada bi se čovjek probudio sad u Banjaluci, poslije 25-ogodišnjeg sna, bio bi šokiran, ne bi mogao da vjeruje kakve transformacije je Banja Luka u političkom i kulturnom smislu doživjela. Nažalost, većina ih je destruktivna. Kad čovjek vidi svu tu količinu zaborava, šta se sve želi zaboraviti, koje opšte ljudske i interkonfesionalne vrijednosti, taj kulturni kod kojim je Banjaluka živjela, kako se on želi jednostavno izbrisati iz sjećanja ovog grada iz sjećanja ljudi. To u čovjeku probudi neku vrstu inata i otpora. Čega se ljudi trebaju sjećati u svom gradu? Stefana Nemanje? Uroša Drenovića? Ratka Mladića? Da li se trebamo sjećati istorijskih događaja i figura, svetačkih likova koji nikada nisu pripadali prostoru Banjaluke, Krajine i BiH, ali koji zato pripadaju jednom nacionalnom konstruktu, koji je kao i svi ostali, totalna izmišljotina, a u 21. vijeku i sprdačina!?!
Zapitajmo se, koje su to stvarne univerzalne kulturne, ljudske, radničke vrijednost za grad Banjaluku i druge opštine i krajeve? A zapitajmo se i šta nam nova politička i kulturna elita ustvari podmeće? Koji su to falsifikati, koje su to laži na kojima žele da učimo našu djecu. To su, na žalost, izvanredni politički mitovi na koje se narod lijepi.
Stvari su još gore kada je u riječ o sjećanju na protekli rat, njegove uzroke, ciljeve, posljedice i karakter. Naročito kada je riječ o genocidu. Velika većina građana u RS poriče da se genocid u Bosni i Hercegovini desio. I da najveću političku odgovornost za rat, agresiju i genocid snosi upravo politička elita Beograda i bosanskih Srba. Ne žele se prisjećati niti priznati da oni imaju ikakve veze sa progonom ili istrebljenjem nesrba, svojih komšija. Dvadeset godina nakon Dejtona, građani Banje Luke i drugih opština u sastavu RS-a, još uvijek žive u matrici u kojoj njihovi prognani, nestali ili ubijeni susjedi, prijatelji, radne kolege, kao da nisu ni postojali. Ili da su otišli svojom voljom jer im je tamo negdje bilo bolje. Pogledajte samo primjer Prijedora. Oni možda nemaju taj osjećaj da su te 1992. ili 1993. nekoga možda iznevjerili. Njih je beogradski režim 90-ih ubijedio, a i danas još ubjeđuje, da su svi drugi iznevjerili Srbe, izlazeći iz Jugoslavije kojom su, na žalost, tada carevali Milošević i njegovi udbaški i nacional-komunjarski aparatčici. Nažalost, Srbima se još prosipa priča da su rat započeli oni koji su se otcjepljivali od Beograda, a ne Beograd koji je na otcjepljenja odgovorio oružanim nasiljem, nacionalnom homogenizacijom Srba i genocidom.
Zid veći od Berlinskog
Dejton
Dejtonski mirovni sporazum – cementiranje genocida
Danas, 20 godina poslije, mogu reći da su Srbi u Bosni, ali i u Hrvatskoj, na jednom političkom i simboličkom nivou iznevjerili svoje komšije, da su se odrekli prijatelja, porodice i susjeda drugih identiteta, druge vjere. Mislim da su vrlo brzo prestali da razmišljaju o tome šta je istinska vrijednost u njihovom bitisanju u ovom ili nekom drugom gradu u Bosni i Hercegovini. Najednom su neke ideološke, nacionalne i nacionalističke predstave postale važnije od odnosa s drugim čovjekom, s komšijom. To se građanima Banje Luke i RS desilo kroz transpoziciju od jugoslavenstva, od jednog sentimenta prema JNA i Jugoslaviji, pa do negativnih reakcija i dehumaniziranja onih političkih snaga i građana koji nisu više željeli da žive u toj i takvoj Jugoslaviji. Ti građani i snage su imali potpuno pravo na svoje opredjeljenje, pravo da mirnim i nenasilnim putem donesu odluku o otcjepljenju, što su i učinili. To je ono što većina Srba ne može da skopča. Nisu ljudi bježali od svojih komšija Srba, već od Beograda, ali je Beograd uspio izmanipulisati njihova nacionalna i projugoslovenska osjećanja i mobilisati ih protiv susjeda. U tom nekom ideološkom čvoru se desila ta zamjena mjesta koja je Krajišnike, Semberce, Hercegovce i druge okrenula jednoj vještačkoj konstrukciji pansrpskog nacionalizma, koji sad treba da nama bude neka vodilja, neka dostojna zamjena za onaj stvarni interkonfesionalni, interetnički život koji smo živjeli u ovom našem banjalučkom i bosanskom meltingpotu. Nisu ni svjesni da se, navikavajući se na odsustvo svojih komšija, oni ustvari navikavaju na odsustvo svojih života. Utamničili su svoja sjećanja i dopustili da njihovim emotivnim i političkim životima vladaju plagijati, vječni sukobi i kleronacionalni konstrukti koje promoviše i Srpska pravoslavna crkva i politička i kulturna elita. A ta elita i dalje nastavlja da ubjeđuje ljude da je rat bio „nužan“, „odbrambeni“ i „otadžbinski“, a ne nametnut od strane Beograda, agresorski, kriminalan i genocidni. Da su najvažnije stečevine rata očišćena politička tvorevina RS, dizajnirana, kako joj i naziv kaže, samo za Srbe. Ubjeđuje ih se da se rat vodio za otcjepljenje i priključenje RS matici Srbiji, kako je predviđala ratna Prijedorska deklaracija iz 1993. godine. Laže ih se da i danas RS ima pravo da se otcjepi od Bosne, da je Bosna i Hercegovina propala država i da bi otcjepljenjem RS bilo rješeno „srpsko pitanje“. Ni dvadeset godina poslije Dejtona, elita u RS nije uspravila i obilježila niti jedan jedini spomenik ubijenim i nestalim nesrbima, pa čak ni za 102 ubijene prijedorske djece. Da li iko može zamisliti da političari iz RS dižu spomenik onima civilima koje su pobili njihovi politički prethodnici i institucije RS-a? Oni to nikada i neće učiniti jer bi time podigli spomenik žrtvama kreiranja RS-a. Zato političari u Srbiji i RS, sve dok postoji RS, nikada neće priznati genocid i državu Bosnu i Hercegovinu. Zato se prognani građani ne žele i ne mogu vratiti u većem broju u opštine RS. Vraćaju se rijetki koji mogu naći posao i većinom stariji, da u miru sa sobom umru u svom domu. Napadi na povratnike i vjerske objekte u opštinama RS su bili vrlo česti u prvih 4-5 godina nakon rata, a ponovo su se intezivirali u zadnjih 5-6 godina. Danas je Bosna i Hercegovina raspolovljena mnogo većim zidom nego što je to bio Berlinski, a osnovni fundamenti tog zida nažalost nalaze se u Dejtonskoj političkoj strukturi Bosne i Hercegovine.
Da li je to taj postdejtonski mir koji je trebao obezbjediti istinu, katarzu, pravdu i pomirenje svima? Nije! Postdejtonska BiH je dalje od tih postulata, nego što je bila 1995. godine.
Nažalost politička elita u Srbiji i RS nije iskoristila Dejtonski mirovni sporazum da na njegovim temeljima izgradi novo, pravednije bosansko-hercegovačko društvo ili da učvrsti Bosnu i Hercegovinu kao državu. Niti će to ikada učiniti dok god postoji ovakva Dejtonska ustavna struktura. Ovakva struktura nastala u kontekstu rata i genocida će uvijek biti uzrok slabosti, negiranja i demontiranja građanske države Bosne i Hercegovine. RS je u stvari konstantna negacija i socijalističke i građanske Bosne, ali i negacija međunarodnog humanitarnog prava. Dok god postoji RS i dejtonska politička struktura, srpski nacionalisti i politička elita će uspjeti očuvati sve stečevine agresije i genocida, sve simbole tuđe patnje. Dok god postoji RS i sjećanje na njen monstruozni nastanak, njene političke vođe će uvijek građanima moći nametati srpski nacionalizam, viktimizaciju Srba, etno-centrizam i etno-fašizam, te negirati i genocid i Bosnu. To je jednostavno formula opstanka RS-a. Formula koja i Evropi i svijetu i raznim ultradesničarima i ekstremistima, zorno pokazuje da je i te kako moguće provesti genocid, očistiti teritoriju od muslimana ili katolika ili nekih drugih i proglasiti je etno-ekskluzivnom kvazidržavom koja kao takva nikada u istoriji nije postojala. Da je moguće to napraviti i izvući se, čak biti nagrađen i priznat u očima međunarodne politike. Dok god RS postoji biće primjer uspješnog genocida, kulturocida i socijalne amnezije. Dok postoji RS, biće antipod i negacija pobjede nad fašizmom, jer kako je moguće da su pobjeđeni jedan nacistički rajh ili kvislinška NDH, a da se njihova postmoderna reinkarnacija u BiH ne može pobjediti. Dok god RS postoji, Bosna i Hercegovina će biti njen talac i neće stati na svoje noge kao građanska država i normalno društvo. Ona će opstojati kao neka kombinacija tri etno-nacionalistička konstrukta i kao pastorče njihovih ento-nacionalnih elita iza kojih se, u stvari, krije etno-fašizam, bjesomučna pljačka i korupcija.
U Banjoj Luci, novembra 2015.