Kategorija: Halid Sadikovic
Objavljeno četvrtak, 18 Septembar 2008 00:09
Klikova: 1383
Komisija za očuvanje nacionalnih spomenika donijela je u oktobru 2003.godine
odluku kojom se graditeljska cjelina “Stari grad Ljubuški” proglašava
nacionalnim spomenikom Bosne i Hercegovine. Nacionalni spomenik čine :
1.Stari grad Ljubuški,
2. džamija i
3.mezarje “Hasan u docima”.
1.Stari grad Ljubuški sastoji se od srednjevjekovnog i osmanskog (turskog )
dijela.To nije samo kula “Herceguša”,nego mnogo šira turska tvrđavska cjelina
sa površinom preko 3.000 m2. i brojnim objektima posebne namjene.
2.Narodna predaja veli za džamiju na Gradu da je bila prelijepa.Sagradio ju je
1558.godine Nesuh-aga Vučjak,sin Abdulaha,dizdar ljubuške tvrđave,kasnije
visoki turski funkcioner u Mostaru i Požegi.Kad su se Talijani povlačili iz
Ljubuškog za vrijeme drugog svjetskog rata,srušili su džamiju i odnijeli u
Italiju kamen iznad vrata na kojem je izuzetno lijepo i vješto uklesan natpis
(tarih ) na arapskom jeziku.Prema nalazima naših historiografa,radila ga je
ista velemajstorska ruka koja je uklesala tarih iznad vrata čuvene
Karađoz-begove džamije u Mostaru.Džamija na Gradu, sagrađena prije 450 godina,
je jedan od najstarijih osmanskih spomenika u zapadnoj Hercegovini.
3.Harem “Hasan u docima”,površine 940 m2 ,spada u vakuf Nesuh-age.
U prilogu Odluka o proglašenju graditeljske cjeline “Stari grad Ljubuški”
nacionalnim spomenikom.
Halid Sadiković
Komisija za očuvanje nacionalnih spomenika, na osnovu člana V stav 4. Aneksa
8. Opšteg okvirnog sporazuma za mir u Bosni i Hercegovini i člana 39. stav 1.
Poslovnika o radu Komisije za očuvanje nacionalnih spomenika, na sjednici
održanoj od 7. do 11. oktobra 2003. godine, donijela je
O D L U K U
I
Graditeljska cjelina – Stari grad Ljubuški u Ljubuškom proglašava se
nacionalnim spomenikom Bosne i Hercegovine (u daljem tekstu: nacionalni
spomenik).
Nacionalni spomenik se nalazi na lokaciji koja obuhvata k.č. 2668 (stari
predmjer 71/102), k.č. 2669, (71/34 stari predmjer), k.o. Ljubuški, opština
Ljubuški, Federacija Bosne i Hercegovine, Bosna i Hercegovina.
Nacionalni spomenik čini Stari grad Ljubuški, džamija i Mezarje “Hasan u docima”.
Na nacionalni spomenik se primjenjuju mjere zaštite utvrđene Zakonom o
provedbi odluka Komisije za zaštitu nacionalnih spomenika uspostavljene prema
Aneksu 8. Opšteg okvirnog sporazuma za mir u Bosni i Hercegovini (“Službene
novine Federacije BiH”, br. 2/02 i 27/02).
II
Vlada Federacije Bosne i Hercegovine (u daljem tekstu: Vlada Federacije) dužna
je da obezbijedi pravne, naučne, tehničke, administrativne i finansijske mjere
za zaštitu, konzervaciju i prezentaciju nacionalnog spomenika.
Komisija za očuvanje nacionalnih spomenika (u daljem tekstu: Komisija)
utvrdiće tehničke uslove i obezbijediti finansijska sredstva za izradu i
postavljanje informacione table sa osnovnim podacima o spomeniku i odluci o
proglašenju dobra nacionalnim spomenikom.
III
U cilju trajne zaštite nacionalnog spomenika utvrđuje se sljedeće:
I zona zaštite obuhvata prostor definisan u tački I stav 2. ove odluke.
U ovoj zoni sprovode se sljedeće mjere zaštite:
dozvoljeni su samo istraživački i konzervatorsko-restauratorski radovi ,
uključujući i one koji imaju za cilj prezentaciju spomenika, uz odobrenje
federalnog ministarstva nadležnog za prostorno uređenje i stručno nadziranje
nadležne službe zaštite naslijeđa na nivou Federacije Bosne i Hercegovine ;
nije dozvoljena nikakva izgradnja, sječa šume, niti izvođenje radova koji bi
mogli da utiču na izmjenu područja, kao ni postavljanje privremenih objekata
ili stalnih struktura čija svrha nije isključivo zaštita i prezentacija
nacionalnog spomenika;
nije dozvoljeno razaranje ruševina i odnošenje klesanog kamenja sa njih;
zabranjeno je odlaganje svih vrsta otpada;
prostor spomenika biće otvoren i dostupan javnosti;
prostor može da se koristi u edukativne i kulturne svrhe.
Posebno treba da se obezbijedi sprovođenje sljedećih mjera:
Stari grad Ljubuški
-čišćenje zidova od rastinja koje predstavlja opasnost za
strukturu spomenika,
-konzervaciju postojećeg stanja bedema i kula starog grada,
-izvršiti konstruktivnu sanaciju i konsolidaciju oštećenih zidova,
kruništa kula i bedema,
-svi obrušeni kameni fragmenti zidova biće registrovani, snimljeni
i ponovo ugrađeni na izvorno mjesto,
– fragmente koji se zbog visokog stepena oštećenja ne mogu da ugrade,
na odgovarajući način prezentovati u sklopu graditeljske cjeline;
Džamija i mezarje
-izvršiti rasčišćavanje unutrašnjosti objekta džamije,
-izvršiti konzervaciju postojećeg stanja zidova,
-sanirati nišane u mezarju.
II zona zaštite obuhvata okolne parcele 2670, 2671, 2639 i to njihov dio 100 m
udaljen od I zone zaštite. U ovoj zoni sprovode se sljedeće mjere zaštite:
-dozvoljena je obnova stambenih objekata koji su postojali prije
1992. godine i izgradnja novih uz poštovanje uslova maksimalne
spratnosti P+1 (6,5 m visine do krovnog vijenca), maksimalnih
horizontalnih gabarita 12X10 m,
-nije dozvoljeno vršenje bilo kakvih radova koji narušavaju
prirodni ambijent i graditeljsku cjelinu, raznošenje ruševina
kamenih objekata, odlaganje otpada , kao ni postavljanje
privremenih ili stalnih struktura koje zagrađuju vizure prema
nacionalnom spomeniku.
IV
Stavljaju se van snage svi sprovedbeni i razvojni prostorno – planski akti
koji su u suprotnosti sa odredbama ove odluke.
V
Svako, a posebno nadležni organi Federacije Bosne i Hercegovine, kantona,
gradske i opštinske službe suzdržaće se od preduzimanja bilo kakvih radnji
koje mogu da oštete nacionalni spomenik ili da dovedu u pitanje njegovu
zaštitu i rehabilitaciju.
VI
Ova odluka dostaviće se Vladi Federacije, federalnom ministarstvu nadležnom za
prostorno uređenje, nadležnoj službi zaštite naslijeđa na nivou Federacije
Bosne i Hercegovine i opštinskom organu uprave nadležnom za poslove urbanizma
i katastra radi sprovođenja mjera utvrđenih u tač. II – V ove odluke i
nadležnom opštinskom sudu radi upisa u zemljišne knjige.
VII
Sastavni dio ove odluke je obrazloženje sa pratećom dokumentacijom, koje je
dostupno na uvid zainteresovanim licima u prostorijama i na web stranici
Komisije (http://www.aneks8komisija.com.ba).
VIII
Prema članu V, stav 4. Aneksa 8. Opšteg okvirnog sporazuma za mir u Bosni i
Hercegovini, odluke Komisije su konačne.
IX
Ova odluka stupa na snagu danom donošenja i objaviće se u <Službenom
glasniku
BiH>.
Ovu odluku Komisija je donijela u sljedećem sastavu: Zeynep Ahunbay,
Amra Hadžimuhamedović, Dubravko Lovrenović, Ljiljana Ševo i Tina
Wik.
Predsjedavajuća Komisije
Amra Hadžimuhamedović
Broj: 06-6-976/03-2
8. oktobra 2003.godine
Sarajevo
O b r a z l o ž e n j e
I – UVOD
Na osnovu Zakona o provedbi odluka Komisije za očuvanje nacionalnih
spomenika, uspostavljene prema Aneksu 8. Opšteg okvirnog sporazuma
za mir u Bosni i Hercegovini, člana 2, stava 1, “nacionalni
spomenik” je dobro koje je Komisija za očuvanje nacinalnih
spomenika proglasila nacionalnim spomenikom u skladu sa čl. V i VI
Aneksa 8., Opšteg okvirnog sporazuma za mir u Bosni i Hercegovini,
kao i dobra upisana na Privremenu listu nacionalnih spomenika Bosne
i Hercegovine (<Službeni glasnik BiH>, broj 33/02), sve dok
Komisija ne donese konačnu odluku o njihovom statusu, a za šta ne
postoji vremensko ograničenje i bez obzira da li je za dotično
dobro podnesen zahtjev.
Komisija je na sjednici održanoj od 01. do 02. jula 1999. godine
donijela odluku o stavljanju graditeljske cjeline Stari grad
Ljubuški, u Ljubuškom, opština Ljubuški na Privremenu listu
nacionalnih spomenika, pod rednim brojem 358. U skladu sa odredbama
Zakona, a na osnovu člana V, stav 4. Aneksa 8. i člana 35. Poslovnika
o radu Komisije za očuvanje nacionalnih spomenika, Komisija je
pristupila sprovođenju postupka za donošenje konačne odluke za
proglašenje dobra nacionalnim spomenikom.
II – PRETHODNI POSTUPAK
U postupku koji prethodi donošenju konačne odluke o proglašenju
izvršen je uvid u:
. dokumentaciju o lokaciji imovine i sadašnjem vlasniku i korisniku
dobra
(kopiju katastarskog plana i zemljišnoknjižni izvadak),
. podatke o sadašnjem stanju i namjeni dobra, uključujući i opis i
fotografije, podatke o oštećenjima u toku rata, podatke o intervencijama na
restauraciji ili drugoj vrsti radova na dobru, itd.,
. istorijsku, arhitektonsku ili drugu dokumentarnu građu o dobru.
Na osnovu uvida u prikupljenu dokumentaciju i stanje dobra, utvrđeno je
sljedeće:
1. Podaci o dobru
Lokacija
Grad Ljubuški se nalazi na istaknutom vrhu krševitog lanca brda
Buturovice, koje se nalazi na istočnom kraju Ljubuškog polja.
Grad je podignut na čvrstom, krševitom položaju, na 396 m
nadmorske visine. U periodu poslije rata 1992.-1995.godine,
probijen je makadamski put skoro do podnožja grada.
Istorijski podaci
-Prvo se u istorijskim dokumentima 1444. godine javlja podgrađe Ljubuškog
grada i u njemu lokalna crkva, bez navoda kome je posvećena. 1444. godine
Gojislav Orlović, zvani Petanović, oporučno ostavlja dio novca za crkvu u
Ljubuškom (22.februar, 1444.) Iste godine je Radojko Dobrovoević dao 6
perpera crkvi u Ljubuškom za pomen na misi sv. Đorđa (Kovačević-Kojić 1978,
115; Tošić, 1987, 31, nap. 177, 249, nap. 125).
-U XV vijeku u drijevskoj carini su izdvajali so za potrebe franjevaca, između
ostalog i u Ljubuškom (Tošić, 1987, 197, 204, nap.50).
-1452. godine prvi pomen Starog grada Ljubuški je u vezi sa borbama između
hercega Stjepana i sinova, knezova Vladislava i Vlatka. Gradnja grada se veže
za hercega Stjepana Vukčića Kosaču. Pomenute godine knez Vladislav je prešao
na stranu Dubrovačke republike u ratu protiv oca. Herceg Stjepan se sklonio u
tvrđavu u Ljubuškom. Vladislav je te godine pokušao oteti grad Ljubuški od
oca, ali ga nije uspio osvojiti. Iste godine i kralj Tomaš se kreće oko
Ljubuškog. Do 1463. godine držao ga je Vlatko Hercegović (Ćirković, 1964, 176,
182).
-Tek se 1454. godine pominje u povelji aragonskog kralja Alfonsa V kao
civitas Lublano. Čudno je da se ne pominje u poveljama iz 1444. i 1448.
godine, obzirom da je u sve tri navedene povelje popis dobara unutar hercegove
teritorije, te se pretpostavlja da je negdje u tom periodu i građen, mada nije
isključeno da je sagrađen 1452. godine ili ranije (Dinić, 1978, 248; Vego
1957, 71).
-1463. godine Ljubuški prvi put osvajaju Osmanlije. Drže ga svega mjesec
dana, (juni-juli) jer su se morali povući radi nedovoljne snabdjevenosti
vojske, tako da je knez Vlaktko brzo vratio grad pod svoju vlast.
-Između 1468.i 1477. godine Osmanlije su definitivno osvojile Ljubuški. Već
1477. godine predstavlja pograničnu utvrdu sa jakom posadom. Neki član posade
držao je sela koja je prije držao drinski kadija, između ostalog i selo
Ljubuški, očito podgrađe koje datuje još iz srednjeg vijeka.
-1477. godine grad Ljubuški se pominje u defteru hercegovačkog sandžaka.
1475.-1477. godine-prema tom popisu nahija Ljubuški tada pripada drinskom
kadiluku. (Tošić, 1987, 178; Šabanović, 1982, 46, 160).
-1503. godine Ljubuški se pominje u ugovoru između Turske i Ugarske, kao jedan
od pograničnih gradova koji ostaje pod osmanskom vlašću (Pašalić, 1982, 93).
-U vafuknami (zakladnici) Nesuh-age Vučjakovića pisanoj u februaru 1565.
godine, grad se pominje kao k'ala (tvrđava). Nesuh-aga je u gradu podigao
džamiju.
-1633. godine spominje se Ljubuški kao samostalan kadiluk. Do tada pripadala
je teritorija Ljubuškog kadiluku Gabeli. Od 1717. godine, kada Osmanlije gube
dio teritorija kadiluka imotskog, od preostalih teritorija ovog kadiluka
osniva se kadiluk Imotska Bekija sa sjedištem u Ljubuškom.
-U XVIII vijeku postoje nahija Ljubuški u istoimenom kadiluku, a osnovana je i
istoimena kapetanija.
-1767. godine majstori iz Mostara vršili su popravke na tvrđavi.
-Tvrđava je napuštena 1835.godine (Kapidžić-Kreševljaković, 1954, 13).
2. Opis dobra
Grad se sastoji iz dva dijela. Prvo utvrđenje je nastalo u doba
srednjevjekovne bosanske države, prema istorijskim izvorima,
polovinom XV vijeka. Postavljeno je na najvišu i najdominantniju
kotu. U doba osmanske uprave opasano je zidovima sa svih strana.
Cijeli sistem odbrane i prostornog rasporeda utvrđenja je
izuzetno dobro osmišljen.
Unutar zidova se vide krajnji ostaci raznih građevina:
stražarnica, ambara, pekare, barutane, a konstatovane su i 4
čatrnje, od kojih se danas mogu na terenu da raspoznaju tri
(Kapidžić-Kreševljaković, 1954, 13).
Srednjevjekovni grad se sastoji od masivne, isturene kule, zvane
Herceguša (1) i obora ispred kule (2). Kula Herceguša, koja
dominira gradom, ima četverougaoni oblik, unutarnjih dimenzija
5,2×2,1 m, a spoljnih 9,7×5 m. Zidovi su joj debeli: na sjevernoj
strani, a to je ujedno zid koji je okrenut ka prilazu gradu, 4,5
m, a bočni, istočni i zapadni zid 2 m. Na vrhu kule su bile
puškarnice kojih više nema (Plan Kapidžić-Kreševljaković, 1954,
13). Sjeverni zid kule je sačuvan do krovišta, do visine od oko 15
m. Bočni zidovi su dosta propali, dok je južni podužni zid srušen
od zemljotresa, prema kazivanju mještana, 60-ih godina XX vijeka.
Uz istočnu polovinu južnog zida kule su stepenice spojene sa
istočnim zidom obora. Stepenice, koje su vodile u kulu, su
zatrpane masom kamenja koje je otpalo sa južnog zida kule pri
zemljotresu. Okolo kule, sa tri slobodne strane, je veliki i
debeli, oko 3 m, sloj sipara. Sa južne strane kule je obor
dimenzija 20×10,15 m. Ulaz (širine 1,3 m) u obor je na južnom zidu
koji je djelimično srušen (3). Podužni zidovi obora su debeli od
1,6 do 2 m, a na pojedim mjestima sačuvali su se od 6 do 10 m sa
spoljne i 3-4 m sa unutarnje strane.
Kula Herceguša je okrenuta najjačim zidom sjeverozapadu, gdje je
bio najlakši pristup gradu (i gdje je kasnije u XV-XVI vijeku
sagrađen ulaz u grad), i sa nje je taj prostor branjen.
Pograđe srednevjekovnog grada razvilo se najvjerovatnije na terasi Crkvice,
koja se nalazi ispod južnog dijela grada. Kasnija varoš razvila se u dolini
zapadno od grada.
Osmanski dio grada je sagrađen je oko srednjevjekovnog utvrđenja, koje tada
postaje jezgra velike tvrđave, kao akropola, opasana sa svih strana zidovima.
Perimetralni zidovi izgrađeni su u periodu između 1472. do 1565. godine.
Osnova definitivno izgrađenog utvrđenja je u obliku nepravilnog višeugaonika.
U dužinu se prostire u osnovnom pravcu sjever-jug, oko 93 m. Prosječna širina
utvrđenja je u pravcu istok-zapad oko 49,5 m. Površina grada iznosi oko 3.350
m2.
Grad se sastoji iz više cjelina. Na sjeverom dijelu je ulazni dio
i veliki donji obor sa tabijom. Na jugu je gornji obor pregrađen
zidom. Između njih se nalazi kompleks srednjevjekovnog grada koji
je štićen jednim pregradnim zidom, i na istočnoj strani odvaja
ovaj kompleks od donjeg obora. Centralna odbrambena tačka u gradu
i dalje je ostao taj centralni dio jer su jugoistočno od njega
sazidane dvije masivne kule okrenute ka istoku, koje takođe
dominiraju gradom (4,5). Zapadni perimetralni bedem pruža se
uglavnom mirnom linijom, na teško pristupačnom, krševitom terenu,
osim u krajnjem, sjeveronom dijelu oko ulaza.
Gradski zidovi su danas na pojedinim mjestima očuvani do visine od oko 4 do 12
m. Na svim perimetralnim bedemima su bile puškarnice, od kojih su mnoge
sačuvane.
Najlakši prilaz gradu je sa sjevera. Tu je i najniži dio grada. U
grad se ulazilo sa sjeverozapadne strane. Ispred ulaza je bio neki
sistem zidova, koji danas više ne postoji, ali je zabilježen na
arhitektonskom planu snimanom negdje 60-ih godina XX vijeka (6).
Dio prilaza gradu bio je kaldrmisan. Kaldrma se vjerovatno
nalazila unutar nekog sistema barbakana pri ulazu. Danas se u
grad ulazi s vana kroz, nekada, drugi, unutrašnji ulaz (7). Sa
spoljne strane ulaz je obični četverougaoni otvor, a sa unutarnje
je lučno zasvođen. Na prostoru uz ulaz, tj. u unutarnjem,
sjeverozapadnom dijelu, su dvije odbrambene kule (8,9) i čatrnja,
unutarnjih dimenzija 5,1×3,7 m (10). Pored pomenute čatrnje,
ulazilo se u središnji zapadni prostor grada (11). Uz pregradni
zid nalazilo se nekoliko prostorija, kojima je danas teško
utvrditi namjenu.
Sjeveroistočni dio grada zauzima veliki obor (15) sa tabijom (16). U
centralnom dijelu između srednjevjekovnog dijela grada i sjevernog i južnog
obora su bili prohodni koridori (17,18).
Južni, gornji obor izgrađen je na stijenama. Njegov sjeveroistočni
dio (19/1) sa dvije masivne kule (4,5) je u sistemu istočnog
odbrambenog pojasa. Pošto je cijela istočna strana dosta
pristupačnija od krševite zapadne strane, njoj se poklonilo mnogo
pažnje pri izgradnji odbrambenog sistema. Četverougaona kula (4)
ima mali unutarnji prostor, sa debelim omotačem od 1,9 do 2,7 m.
Okrugla kula (5) ima promjer od 3,7 m, sa debelim spoljnim zidom
koji je sa spoljne strane obezbjeđen jakim nasipom. Ispod ove kule
u jugoistočnom dijelu ovog obora se nalazi neka građevina, sada
nepoznate namjene (20). Tu su bile, jedna uz drugu, dvije čatrnje,
od kojih se danas može da raspozna ona veća, dimenzija 2,7×1,9 m
(21). Južni, krajnji dio obora je jednostavan četverougaoni
prostor, sa ojačanim zidovima u južnoj polovini sa unutarnje
strane (19/2).
Oko 250 m sjeverozapadno od ulaza u grad, na parceli 2669, nalaze
se ruševine džamije koju je, vjerovatno, podigao Nesuhaga
Vučjaković polovinom XVI vijeka. Džamija je četverougaone osnove,
dužine stranica od 7 m, sačuvane visine zidova oko 4,5 m. Spoljna
lica zidova su obložena dobro klesanim kvaderima, sa dosta pažnje
slaganim u horizontakne redove.Tri zida su sačuvana do pod krov, a
nedostaje sjeverozapadni zid, koji je srušen. Tu je vjerovatno bio
prvobitni ulaz u džamiju (nasuprot mihrabu). Ispred ulaza je bio
trijem (dimenzija 7x 3 m) na kamenoj platformi obzidanoj
suhozidom. Munara je potpuno srušena, a nalazila se uz sofe na
zapadnom uglu, tj. u uglu između JZ i SZ zida. Ostaci kamena od
munare su razbacani u okolini džamije. Nije poznato kojih je bila
dimenzija. Jedan ulaz u džamiju je u južnoj polovini
sjeveroistočnog zida. Sjeverno od njega na gornjem nivou je lučno
zasveden prozorski otvor. Mihrab, u obliku jednostavne
četverougaone ravne plohe (visine oko 2 m, širine oko 1,5 m),
uokvirene jednostavno profilisanim okvirom, nalazi se u sredini
jugoistočnog zida. Površina mu je bila obložena tankim pločama,
fino klesanim i poslaganim u redove. Sjeverno od njega u gornjem
redu bio je jedan prozorski otvor lučno zasveden. Južno od
mihraba u donjem nivou je naknadno probijen otvor kroz koji se
može da uđe u džamiju.
U sredini jugozapadnog zida se nalaze dva prozorska otvora, jedan
iznad drugog, sa tragovima lučnog presvođenja.
Nešto bliže do sjevernih zidina starog grada, na istoj parceli,
nalaze se krajnji ostaci mezarja, tj. pokoji nagnuti, prelomljen
ili izvaljen nišan.
3. Dosadašnja zakonska zaštita
Rješenjem Zavoda za zaštitu spomenika kulture SR BiH broj: 188/51 od 7.
februara 1951. godine “Stari grad Ljubuški”, stavljen je pod zaštitu države.
Rješenjem Zavoda za zaštitu spomenika kulture SR BiH br. 02-679-3 od 18.aprila
1962. godine upisan je u Registar nepokretnih spomenika kulture pod brojem
252.
Graditeljska cjelina Stari grad Ljubuški nalazi se na Privremenoj listi
nacionalnih spomenika pod imenom “Tvrđava”, pod rednim brojem 358.
U Prostornom planu BIH do 2000. godine uvršten je kao spomenik II
kategorije.
4. Istraživački i konzervatorsko-restauratorski radovi
Osim rekognosticiranja i šturog opisa, i snimanja tlocrta grada,
drugi radovi nisu vršeni. Tlocrt je izradio ing.arh. Ferhat
Mulabegović iz Republičkog zavoda za zaštitu spomenika kulture SR
BiH.
5. Sadašnje stanje dobra
Prema podacima iz 1932. godine grad je već bio dosta razrušen, tj.
ruševan.
Uvidom na licu mjesta avgusta 2003. godine ustanovljeno je sljedeće:
grad je u ruševnom stanju. Posljedice potresa iz 60-ih godina XX vijeka su
očite (čitavi blokovi zidova kula debelih i do 1,5 m su srušeni). Na mnogim
mjestima na zidovima se vide napukline od tektonskih poremećaja tla. Kruništa
kula i bedema, njihovi spoljni uglovi, kao i oplate zidova se osipaju. Na
mnogim mjestima su po čitavoj visini zida široke rupe. Na pojedinim mjestima,
uza zidove su velike naslage otpalog kamenja.
Džamija je ruševina, a mezarje je skoro u potpunosti
devastirano.
Veliki dio objekta je pokriven rastinjem.
III- ZAKLJUČAK
Primjenjujući Kriterijume za proglašenje dobara nacionalnim spomenicima
(Službeni glasnik BiH”, br. 33/02 i 15/03), Komisija je donijela odluku
kao u dispozitivu. Odluka je zasnovana na sljedećim kriterijumima:
A)Vremensko određenje
B)Istorijska vrijednost
D)Čitljivost (dokumentarna, naučna, obrazovna vrijednost)
i.Svjedočanstvo o istorijskim mijenama
E)Simbolička vrijednost
iii. Tradicionalna vrrijednost
F) Ambijentalna vrijednost
ii. Značenje u strukturi i slici grada,
iii. Objekat je dio cjeline područja
iv.
G) Izvornost
v. Položaj i smještaj u prostoru
vi.
I)Cjelovitost (cjeline, područja, zbirke)
iii. Zaokruženost (kompletnost)
Sastavni dio ove odluke su:
– kopija katastarskog plana,
– fotodokumentacija,
– grafički prilozi.
Korištena literatura:
U toku vođenja postupka proglašenja dobra nacionalnim spomenikom BiH,
korištena je sljedeća literatura:
1954 Kreševljaković, Hamdija i Kapidžić, Hamdija, Stari hercegovački
gradovi.
Naše starine II, Zavod za zaštitu spomenika kulture R BiH, Sarajevo, 1954, 9-21
1957 Vego, Marko, Naselja bosanske srednjovjekovne države. Svjetlost,
Sarajevo, 1957.
1964 Ćirković, Simo, Herceg Stefan Vukčić Kosača i njegovo doba. Srpska
književna zadruga, Beograd, 1964.
1978 Dinić Mihajlo, Zemlje hercega Sv. Save. U: Srpske zemlje u srednjem
veku. Beograd, 1978, 178-269
1978 Kovačević-Kojić, Desanka, Gradska naselja srednjovjekovne bosanske
države. Veselin Masleša, Sarajevo, 1978.
1982 Šabanović, Hazim, Bosanski pašaluk, postanak i upravna podjela.
Svjetlost, Sarajevo, 1982.
1987 Tošić, Đuro, Trg Drijeva u srednjem vijeku. Veselin Masleša,
Sarajevo 1987.