Strahote poratne urbanizacije(Baščaršija 1945-1950)

Odmah po završetku II svjetskog rata,u junu 1945. godine,Gradski narodni odbor grada Sarajeva donio je odluku o rušenju dućana na čaršiji.Čak je 20. jula 1945. godine obrazovana komisija za rušenje dućana, što je i realizovano takozvanim radnim akcijama, a proces rušenja trajao je do proljeća 1950. godine.I dok je tadašnji Zemaljski zavod za zaštitu spomenika kulture i prirodnih rijetkosti vodio akciju da se prekine sa ovim vandalizmom kao i niz javnih i kulturnih radnika na čelu sa profesorom historije Kreševljakovićem, u potpunosti su porušeni sljedeći blokovi dućana: južna strana Sarača od Kazaza na istok, istočni blok Kazaza, oba bloka u ulici Gornje i Donje trgovke, blok na sučeljavanju Halača i Abadžiluka.Gotovo u potpunosti sve četiri strane Brusa-bezistana, sjeverni blok Velikog čurčiluka dužinom Brusa-bezistana, istočna strana hana Kolobare, te cio dvostrani blok dućana i drugih privrednih objekata između ulice Miloša Obilića i Sagrdžija počevši od Baščaršije do Duradžikove džamija na sjever.Bilans: 246. jedinica- dućana s magazama i bez njih.

Vandali koji su tada upravljali Gradskim narodnim odborom, odnosno gradom, nisu dali iole shvatljivo objašnjenje za svoj čin.Davali su paušalne izjave kao da:“dućani predstavljaju opasnost za izbijanje požara“,“da treba da dođu tu kancelarije i izložbe“,“da naša historija nije u ćepencima“,“čaršija se ne može oživjeti“,“stara ekonomska nit je prekinuta“ itd.Suštinska činjenica je da ti novopečeni urbanisti-rušitelji nisu imali bilo kakve ideje šta uraditi sa tim  prostorima nakon bjesomučnog rušenja dućana.Ti prostori su ostali prazni sve do obnove i revitalizacije čaršije koja je uslijedila nakon dvije i po decenije.Jedino je prostor trgovki istočno od Kolobare pretvoren u improviziranu seljačku pijacu, kakve nikada nisu egzistirale na prostoru stare sarajevske čaršije.

Dakle,čaršija je porušena ne da bi se na tim prostorima nešto drugo sagradilo, nego da bi se ubio duh Čaršije, da bi nestalo jevnog mnijenja grada Sarajeva koje se formiralo baš tu u čaršiji od samog nastanka Sarajeva pa sve dok je čaršija bila čaršijom,a grad gradom.

Već je naprijed rečeno,da je javno mnijenje Čaršije počelo gubiti dah dolaskom Austro.Ugarske i začecima kapitalizma koji su u čaršiju donijeli nejolalnu konkurenciju i razbili dotadašnje jedinstvo,tolerantnost i suživot među čaršinlijama i građanima kakav nije postojao bilo gdje u svijetu.Međutim,nova „narodna“ vlast bojala se i polumrtve Čaršije i njenog uticaja i samo zato ju je najvećim dijelom i porušila.

Paralelno sa rušenjem najznačajnijih dijelova čaršije, rušeni su u Sarajevu brojni sakralni i drugi objekti velike historijske i civilizacijske vrijednosti, ekshumirana muslimanska groblja, a ogromni vakufski kompleksi bašča,vrtova,voćnjaka,livada od preko 550.000 kvadratnih metara pretvarani su u građevinske parcele i tako je nepovratno uništeno ono najvrijednije u Sarajevu, njegovo zelenilo,pluća grada,što će biti jedan od bitnih činilaca da postane grad sa najzagađenijim zrakom, ne samo u Bosni i Hercegovini nego i u Jugoslaviji.

Još u doba Austro-Ugarske i Kraljevine Jugoslavije uništene su skoro sve česme i sebilji,kojih je za vrijeme boravka u Sarajevu Evlije Čelebi 1659. godine,bilo preko tri stotine i to najviše u čaršiji, a do danas je i slovom i brojem sačuvan samo jedan.Kakva bizarnost, u ime nekakve nove nedefinirane urbanizacije kojom je uništeno zasvagda ono najvrijednije u gradu,živa voda,zelenilo i ona nenadmašna intima avlija i bašča nekadašnjeg šehera…

 

Izvor: Nijazija Koštović-„SARAJEVO-između dobrotvorstva i zla“;SA 1995.

.

Pijaca pored Sebilja nastala poslije rušenja dućana 1947 g., lokalitet po imenu Havadžiluk, tzv. Sagrdžijska pijaca, nazvana po ulici Sagrdžija.

.

Baščaršija u januaru 2016 g., pijaca je uklonjena davno

 

2748 Posjeta 1 Posjeta danas