Komisija za ocuvanje nacionalnih spomenika je odlukom od 11.februara 2010. godine
proglasila nacionalnim spomenikom Lalica kulu sa dvorima u Ljubuškom.
U prilogu tekst Odluke sa obrazloženjem.
Komisija za ocuvanje nacionalnih spomenika, na osnovi clana V stav 4. Aneksa
8. Opceg okvirnog sporazuma za mir u Bosni i Hercegovini i clana 39. stav 1.
Poslovnika o radu Komisije za ocuvanje nacionalnih spomenika, na sjednici
održanoj od 9. do 12. februara 2010. godine, donijela jeO D L U K UIGraditeljska cjelina – Lalica kula sa dvorima u Ljubuškom proglašava se
nacionalnim spomenikom Bosne i Hercegovine (u daljnjem tekstu: nacionalni
spomenik).Nacionalni spomenik se nalazi na prostoru oznacenom kao k.c. 2718 i 2719 (novi
premjer), što odgovara k.c. 223/8, 223/9, 223/10, 223/11 i 223/12 (stari
premjer), k.o. Ljubuški, opcina Ljubuški, Federacija Bosne i Hercegovine,
Bosna i Hercegovina. Na nacionalni spomenik se primjenjuju mjere zaštite utvrdene Zakonom o
provodenju odluka Komisije za zaštitu nacionalnih spomenika uspostavljene
prema Aneksu 8. Opceg okvirnog sporazuma za mir u Bosni i Hercegovini
(“Službene novine Federacije BiH”, br. 2/02, 27/02, 6/04 i 51/07).IIVlada Federacije Bosne i Hercegovine (u daljnjem tekstu: Vlada Federacije)
dužna je osigurati pravne, naucne, tehnicke, administrativne i finansijske
mjere za zaštitu, konzervaciju, restauraciju i prezentaciju nacionalnog
spomenika. Komisija za ocuvanje nacionalnih spomenika (u daljnjem tekstu: Komisija) ce
utvrditi tehnicke uvjete i osigurati finansijska sredstva za izradu i
postavljanje informacione table sa osnovnim podacima o spomeniku i odluci o
proglašenju dobra nacionalnim spomenikom.IIIS ciljem trajne zaštite nacionalnog spomenika, utvrduju se sljedece mjere
zaštite:I stepen zaštite primjenjuje se na prostor definiran u tacki I
stav 2. ove odluke. U tom prostoru utvrduju se sljedece mjere:- dopušteni su iskljucivo konzervatorsko-restauratorski radovi,
radovi na rehabilitaciji objekta, radovi koji ce osigurati održivu upotrebu
objekta ukljucujuci i one radove ciji je cilj prezentacija nacionalnog
spomenika, uz odobrenje federalnog ministarstva nadležnog za prostorno
uredenje (u daljnjem tekstu: nadležno ministarstvo) i strucni nadzor nadležne
službe zaštite naslijeda na nivou Federacije Bosne i Hercegovine (u daljnjem
tekstu: nadležna služba zaštite);- potrebno je provesti staticko-konstruktivnu analizu stanja nosivih
zidova kuce kuhace i kuce za poslugu, kao i ruševina drugih objekata koji su
dio cjeline, rekognoscirati konstruktivne i nekonstruktivne pukotine u
zidovima i površinska oštecenja, utvrditi karakter pukotina u zidovima,
njihovu dubinu, širinu i smjer i utvrditi razloge njihovog nastajanja,
ispitati stanje konstrukcije, po potrebi izvršiti geomehanicka ispitivanja
tla, te izraditi elaborat staticko-konstruktivne sanacije kuce kuhace, kuce za
poslugu i dva ruševna objekta sa prijedlogom mjera zaštite objekta;- nije dopušteno izvodenje radova koji bi mogli ugroziti nacionalni
spomenik, kao ni postavljanje privremenih objekata ili stalnih struktura cija
svrha nije iskljucivo zaštita i prezentacija nacionalnog spomenika;- spomenik može biti dostupan javnosti na nacin koji ce biti utvrden
sporazumom izmedu nadležne službe zaštite i vlasnika objekta;- izvršiti uklanjanje svih struktura koje narušavaju integralnost
nacionalnog spomenika, a koje su izvedene od neodgovarajucih gradevinskih
materijala i na neodgovarajuci nacin.Zaštitni pojas obuhvata granicne parcele: k.c. 2716/1, 2716/2, 2709, 2708,
2708/1, 2708/2, 2708/3, 2708/4, 2708/5 i 2677/2. U tom prostoru utvrduju se
sljedece mjere:dopuštena je restauracija, rekonstrukcija i adaptacija objekata koji su
postojali prije 1992. godine, interpolacija objekata maksimalne spratnosti P+1
(6,5 metara visine do krovnog vijenca), sa kosim krovovima maksimalnog nagiba
45 stepeni, pokrivenim kamenom plocom ili crijepom iskljucivo svjetlosive
boje, kamenim ili završno malterisanim i u bijelo bojenim fasadama, nebojenim
drvenim okvirima prozora i drvenim vratima i kamenim avlijskim zidovima;- nije dopušteno rušenje objekata koji su nastali prije 1945. godine,
izgradnja industrijskih objekata, magistralne infrastrukture, niti
potencijalnih zagadivaca utvrdenih propisima.IVStavljaju se van snage svi provedbeni i razvojni prostorno-planski akti u
dijelu u kome su u suprotnosti sa odredbama ove odluke.VSvako, a posebno nadležni organi Federacije Bosne i Hercegovine, kantona,
gradske i opcinske službe suzdržat ce se od poduzimanja bilo kakvih radnji
koje mogu oštetiti nacionalni spomenik ili dovesti u pitanje njegovu zaštitu.VIOva odluka ce se dostaviti Vladi Federacije, nadležnom ministarstvu, nadležnoj
službi zaštite, opcinskom organu uprave nadležnom za poslove urbanizma i
katastra radi provodenja mjera utvrdenih u tac. II – V ove odluke i nadležnom
opcinskom sudu radi upisa u zemljišne knjige.VIISastavni dio ove odluke je obrazloženje sa pratecom dokumentacijom koje je
dostupno na uvid zainteresiranim licima u prostorijama i na web stranici
Komisije(http://www.aneks8komisija.com.ba). VIIIPrema clanu V stav 4. Aneksa 8. Opceg okvirnog sporazuma za mir u Bosni i
Hercegovini, odluke Komisije su konacne.IXOva odluka stupa na snagu narednog dana od dana objavljivanja u “Službenom
glasniku BiH”.Ovu odluku Komisija je donijela u sljedecem sastavu: Zeynep Ahunbay, Martin
Cherry, Amra Hadžimuhamedovic, Dubravko Lovrenovic i Ljiljana Ševo.Broj: 06.3-02.3-71/10-7 11. februara 2010. godineSarajevoPredsjedavajuca KomisijeLjiljana Ševo O b r a z l o ž e nj eI – UVODNa osnovi clana 2. stav 1. Zakona o provodenju odluka Komisije za ocuvanje
nacionalnih spomenika, uspostavljene prema Aneksu 8. Opceg okvirnog sporazuma
za mir u Bosni i Hercegovini, “nacionalni spomenik” je dobro koje je Komisija
za ocuvanje nacionalnih spomenika proglasila nacionalnim spomenikom, u skladu
sa cl. V i VI Aneksa 8. Opceg okvirnog sporazuma za mir u Bosni i Hercegovini,
kao i dobra upisana na Privremenu listu nacionalnih spomenika Bosne i
Hercegovine (“Službeni glasnik BiH,” broj 33/02), sve dok Komisija ne donese
konacnu odluku o njihovom statusu, a za šta ne postoji vremensko ogranicenje,
i bez obzira na to da li je za navedeno dobro podnesen zahtjev.Enver Cerimovic iz Sarajeva podnio je, dana 9. decembra 2008. godine,
prijedlog/peticiju za proglašenje nepokretnog dobra Lalica kula u Ljubuškom
nacionalnim spomenikom Bosne i Hercegovine.U skladu sa odredbama Zakona, a na osnovi clana V stav 4 Aneksa 8. i clana 35.
Poslovnika o radu Komisije za ocuvanje nacionalnih spomenika, Komisija je
pristupila provodenju postupka za donošenje konacne odluke o proglašenju dobra
nacionalnim spomenikom. Izjava o znacaju dobraGraditeljska cjelina Lalica kula sa dvorima, izgradena 1774. godine (1188. H.
godine) predstavlja fortifikacijsko-odbrambenu i stambenu cjelinu visoke
ambijentalne vrijednosti i jedini vertikalni akcent na jugoistocnoj padini
brda Buturovice ispod Starog grada Ljubuškog. Graditeljsku cjelinu cine kula,
kuca za stanovanje sa stajom i kovacnicom, kuca kuhaca, kuca za poslugu,
ostaci dva manja objekta i catrnja. Odbrambeni karakter kompleksa ogleda se
najviše u arhitekturi kule sa puškarnicama u dva nivoa na tri strane kule, ali
i u avlijskim zidovima koji zajedno sa prizemljima objekata bez otvora
utvrduju kompleks. II – PRETHODNI POSTUPAKU postupku koji prethodi donošenju konacne odluke o proglašenju predloženog
dobra nacionalnim spomenikom, izvršen je uvid u:- dokumentaciju o lokaciji imovine i vlasništvu: kopija katastarskog
plana, izdat dana 28.08.2008. godine; prijepis posjedovnog lista broj 208/2;
izdat dana 13.01.2020. godine;- podatke o sadašnjem stanju i namjeni dobra, ukljucujuci i opis
dobra i fotografije, podatke o oštecenjima u ratu, eventualnim intervencijama
na restauraciji ili drugoj vrsti radova;- sadašnje stanje dobra, dana 13. januara 2010. godine;- vlasnik objekta Enver Cerimovic je prilikom obilaska terena iskazao
spremnost da Lalica kula, uz nadzor vlasnika, bude dostupna javnosti;- dopis Zavoda za zaštitu spomenika u sastavu Federalnog ministarstva
za kulturu i sport br. 07-40-4-4710-1/09 od 30.12.2009. godine;- historijsku, arhitektonsku ili drugu dokumentarnu gradu o dobru,
koja je data u popisu korištene dokumentacije u okviru ove odluke.Na osnovi uvida u prikupljenu dokumentaciju i stanje predloženog dobra,
utvrdeno je sljedece:1. Podaci o dobruLokacijaGraditeljska cjelina Lalica kula sa dvorima u Ljubuškom smještena je na
jugoistocnoj padini brda Buturovice, u mahali na istocnom periferiji grada
Ljubuški, a sa južne strane starog puta prema Starom gradu Ljubuškom. Uz kulu
koja je vertikalni akcent šire okoline nalaze se još kuca za stanovanje sa
stajom i kovacnicom u podrumu, kuca kuhaca i kuca za poslugu. Cjelina je
ogradena avlijskim zidovima, djelimicno oštecenim. Kompleksu pripadaju i dva
objekta izvan zidina, zapadno i sjeverno od kuce za poslugu. Kula je smještena vecim dijelom izvan avlijskog zida, i to njen sjeveroistocni
i sjeverozapadni zid te sjeverni dio jugozapadnog zida. Kuca za stanovanje sa
stajom i kovacnicom koja se nalazi jugoistocno od kule takoder je dijelom
izvan zidina, i to njen sjeveroistocni i jugoistocni zid. Kuca kuhaca i kuca
za poslugu nalaze se jugozapadno od kule i kuce za stanovanje. Ostaci dva
objekta izvan zidina su vecim dijelom srušeni i trenutno su nepristupacni.Graditeljskoj cjelini Lalica kuli sa dvorima izvorno se pristupalo sa starog
puta prema Starom gradu Ljubuškom kroz ulaznu kapiju u zidu sjeveroistocno od
kule koji se nastavlja u pravcu jugoistocnog zida kule. Sa jugoistocne strane
prilazi se staroj kuci za stanovanje koja ima ulaz u podrumu na njenom
jugoistocnom zidu. U kucu kuhacu ulazilo se na jugoistocnoj fasadi a u kucu za
poslugu sa jugozapadne. Nacionalni spomenik se nalazi na lokaciji oznacenoj kao k.c. br. 2718, 2719
(novi premjer), cemu odgovara k.c. 223/8, 223/9, 223/10, 223/11 i 223/12
(stari premjer), k.o. Ljubuški, opcina Ljubuški, Federacija Bosne i
Hercegovine, Bosna i Hercegovina.Historijski podaciU Ljubuškom je bilo sedam kula u sedam ljubuških mahala. Vlasnici kula su bili
Lalici, Mahici, Becirovici, Muminagici, Sadikovici, Ljijine i Piperi. Sve
ljubuške kule imale su dva sprata(1). Na sjeverozapadnom avlijskom zidu uz rub ulaznih vrata u cjelinu uklesana je
hidžretska 1188. godina, što odgovara 1774. godini(2) po gregorijanskom
kalendaru. Ta godina oznacava godinu gradnje. Lalica kula pripada tipu stambeno-fortifikacijskih objekata. Kula, kao stambeno-fortifikacijski objekat, predstavlja poseban “tip starije
muslimanske kuce…poluutvrdeni dvorac feudalaca i, po svoj prilici, izdanak
stambene kulture srednjeg vijeka”.(3) Ovaj tip objekata nalazimo na cijeloj
teritoriji Bosne i Hercegovine, a gradili su ih “spahije i zaimi na svojim
imanjima i kapetani po središtima svojih kapetanija”(4). Najbrojnije danas
ocuvane kule nalaze se na podrucju koje je nekada bila granica prema
Dalmaciji, Dubrovniku i Crnoj Gori iz strateških razloga. Tu svakako spadaju i
kule u Ljubuškom. Lalica kula je postavljena na brdu odakle se pruža pogled ka
prilaznim putevima iz pravca sjeveroistoka, istoka, juga i jugozapada a i
prema kasabi Ljubuški u dolini. Gradile su se i kao kancelarijske zgrade za kapetane koji su u tim utvrdenjima
sa svojom posadom boravili i cuvali granice. “Do kraja XVII vijeka kapetanije
su postojale samo uz granice Bosne i Hercegovine, i to prema Austriji i
Mletackoj republici, a od pocetka XVIII stoljeca do ukinuca te institucije
1835. godine bilo je kapetanija i uz važnije drumove, koji su vodili u
unutrašnjost zemlje.”(5) Kapetanske kule su gradene na isti nacin kao i one
spahijske s tim da su se u prizemlju i podrumu tih kula nalazile tamnice. Kako
su se granice pomjerale tako su i kule bile rasprostranjenije. Oko kule su se gotovo uvijek gradili i prateci objekti. Kuca za stanovanje
koja se gradila uz kule zvala se odžak, a svi ostali prateci objekti zajedno
sa odžakom dvori. Tako se ovi arhitektonski ansambli nazivaju “kule sa
dvorima”. Pored kule i odžaka-kuce za stanovanje unutar kompleksa su se takoder gradili
i prateci objekti: kuca kuhaca, staje, i sl. U slucajevima kada se radi o
kulama sa odbrambenom funkcijom prateci objekti, tj. dvori uz kulu takoder
služe za potrebe posade koja boravi u kulama, ali i kao zaklon za obližnje
stanovništvo.Kule sa dvorima su bile ogradene visokim kamenim avlijskim zidovima koji su
pored odbrambene funkcije imali i funkciju zaštite privatnosti.2. Opis dobraGraditeljsku cjelinu cine: kula, kuca za stanovanje sa stajom i kovacnicom u
podrumu, kuca kuhaca i kuca za poslugu. Objekti se nalaze unutar visokih na
nekim dijelovima oštecenih avlijskih kamenih zidova. Kula je zgrada sa visokim prizemljem i dva sprata. U osnovi je cetverougaonik
6.00 x 6.35m. Visina jugoistocnog zida je 8.50m a sjeverozapadnog 7.50m.
Ukupna visina kule je 10.35m. Prilazno stepenište ima tri kamena stepenika koja vode do ulaza u kulu. Ulaz u
kulu je na jugozapadnom zidu kule u njenom južnom uglu. Ulazna vrata su
naglašena kamenim okvirom sa dva vertikalna stuba i kamenim lukom nad njima.
Kameni luk u Lalica kuli ima reljefne ukrase: “mala puška, topuz i sablja
dimiskija”(6). Ulazna vrata u kulu su bila hrastova na jedan kanat i imala su
sigurnosna ojacanja. Ojacanja su bila ukopane baglame i klinovi od kovanog
željeza i specijalna brava(7). Takoder se za postizanje dodatne sigurnosti sa
unutarnje strane iz zida izvlacila prijevornica(8). U zidu Lalica kule uz
ulazna vrata na prizemlju nalazimo pomenute rupe u zidovima sa obje strane
vrata. Prizemna prostorija pored ulaznih vrata nema drugih otvora. Uz
jugozapadni zid nalazi se strmo drveno stepenište kojim se penje na prvi sprat
kule. Prostorija se prvobitno koristila kao sklonište ili tamnica, a
adaptacijom objekta u stambene svrhe kao ostava. Kula je pored glavnog ulaza u prizemlju imala i vrata na prvom spratu koja su
takoder bila uokvirena kamenim okvirom završenim segmentnim lukom sa reljefnim
ukrasom – ispupcenim krugom. Neke su kule imale ulaz na prvom spratu što je
slucaj i na Lalica kuli. Uz jugozapadni zid, sjeverozapadno od ulaza u
prizemlju i ispod vrata na prvom spratu uz kulu je bilo takvo kameno
stepenište. Opservacijom spoja zida utvrdeno je da zidovi kule i kamenog
stepeništa nisu zidani u isto vrijeme, te da ono predstavlja kasniju
intervenciju, dok su vrata izvorna.Stepenište kojim se penjalo na prvi sprat kule sa gornje strane imalo je
kapak-horizontalna vrata. Na prvom spratu kula je izvorno imala dva otvora na
jugoistocnoj fasadi, od kojih je onaj prema zapadu ocuvao izvorni oblik – kao
mali pravougaoni otvor uokviren pritesanim kamenim blokovima na fasadi. U
enterijeru otvor je pravougaoni sa polukupolom. Drugi prozor je u toku
korištenja objekta promijenjen u pravougaoni vecih dimenzija od izvornih. Uz
sjeverozapadni zid nalazi se musandera gdje je smještena banjica i stepenište
za drugi sprat. U jugozapadnom, sjeverozapadnom i sjeveroistocnom zidu kule
nalaze se po tri puškarnice. “One su tako postavljene da brane kulu sa svih
strana unakrsnom vatrom.”(9) Na drugom spratu kule puškarnice su opet po tri u jugozapadnom,
sjeverozapadnom i sjeveroistocnom zidu kule. U jugoistocnom zidu kule su dva
prozora od kojih je izvornost ocuvao prozor na istocnom kraju zida a proširen
je onaj na zapadnom. Na drugom spratu imamo još jedan prošireni prozor u
jugozapadnom zidu. U sjeverozapadnom zidu koji je orijentiran na put prema
Starom gradu nalazimo i mašikulu. “Mašikule su veci zasvodeni otvori kroz koje
se na neprijatelja pod kulom sipa kljucala voda ili vrelo ulje”(10). Na
jugozapadnom zidu kule u njenom sjevernom dijelu nalazimo dva kamena istaka.
Ne može se sa tacnošcu utvrditi njihova funkcija.Odžak u Lalica kuli nalazi se u sjeveroistocnom zidu. Kasnijim intervencijama
u enterijeru ognjišta na prvom u drugom spratu su srušena i otvori zazidani. Kula je zidana lomljenim kamenom krecnjakom u krecnom malteru sa provezanim
tesancima na uglovima objekta. Meduspratne konstrukcije su na svim etažama
hrastove grede koje su i danas u dobrom stanju. Krov kule je dvovodni sa blagom promjenom nagiba na vrhovima zidova. Slivne
površine krova padaju ka jugozapadu i sjeveroistoku. Pokrov su ploce kamena
škriljca. Izvorni prozori i vrata sa vanjske strane imaju kamene okvire. U enterijeru kula je krecena prirodnim krecom kojem je dodavana modra galica,
pa su zidovi izvorno bili blijedo plavi. Pocetkom dvadesetog stoljeca
pojavljuje se šablonsko soboslikarstvo koje je trajalo do sredine XX stoljeca,
a njegove ostatke nalazimo i na drugom spratu Lalica kule u Ljubuškom. Musandere su novijeg datuma, što je još jedan od argumenata da je kula
adaptirana za stanovanje krajem XIX stoljeca. Stolarija i namještaj u Lalica
kuli nije imala drvorezbarske ukrase. Podovi i stropovi su drveni, jednostavne
izrade.Kuca za stanovanje sa stajom i kovacnicom u podrumu je cetverougaoni objekat
pokriven cetverovodnim krovom. Dimenzije objekta su 9.50 x 9.50m. Objekat ima
podrum koji je zbog nagiba terena na razlicitim visinama, te je sjeveroistocna
polovina podruma znatno viša od jugozapadne. U sjeveroistocnu polovinu podruma ulazi se kroz vrata u jugoistocnom zidu
kuce. Vrata imaju kameni okvir. Kameno stepenište za sprat kuce postavljeno je
uz zid koji dijeli kucu na dva dijela, a u pravcu sjeverozapad-jugoistok. Kako
su u kuci pronadeni ostaci potkovica i alata za njihovu izradu i kako je kuca
imala direktan izlaz na ulicu, pretpostavlja se da je u sjeveroistocnom dijelu
kuce bila kovacnica i staja za konje. U jugozapadni dio podruma ulazilo se
kroz vrata u jugozapadnom zidu. U jugozapadnom dijelu podruma nalazimo
zazidani otvor u obliku niskog luka. Kako su razlike u nivoima podova ova dva
podruma, svrha ovog otvora je zagonetna. Pretpostaljamo da je u jugozapadnom
dijelu bila ostava za hranu koja se kroz pomenuti otvor prebacivala u staju u
sjeveroistocnom dijelu podruma. Na sprat kuce se izvorno ulazilo iz sjeveroistocnog dijela podruma kamenim
stepeništem. Na spratu su bile dvije velike sobe, medu kojima je postojala
veza u srednjem zidu. U jugoistocnom zidu kuce u obje sobe su pravougaoni
otvori sa polukupolama izmedu kojih su smješteni odžaci. U sjeveroistocnom
zidu su takoder bila dva identicna prozora uz koje su se sa obje strane
nalazili mali cetverougaoni dolafi. Dolafe nalazimo i u sjeverozapadnom zidu
kuce, i to dva manja i jedan veci izmedu njih. Identican raspored otvora
nalazimo i u jugozapadnoj sobi. Nije ocuvan izvorni vanjski jugozapadni zid u
dijelu iznad podruma. Na polovini sjeverozapadnog zida ocuvana su tri kamena
istaka.Kuca za stanovanje zidana je lomljenim kamenom krecnjakom u krecnom malteru sa
provezanim tesancima na uglovima objekta. Meduspratne konstrukcije su na svim
etažama hrastove grede koje su i danas u dobrom stanju. Krov kuce je
cetverovodni. Pokrov su ploce kamena škriljca. Unutarnje površine zidova su krecene prirodnim krecom. Nema ostataka boje. Jugozapadno od kule i kuce za stanovanje nalazi se kuca kuhaca-kuhinja. To je
jednoprostorni objekat dimanzija 4.50×5.50m pokriven jednovodnim krovom i
postavljen na nižu kotu u odnosu na kulu. Ognjište se nalazilo u njenom
sjeverozapadnom zidu. Zidana je lomljenim kamenom krecnjakom u krecnom malteru. Krov je jednovodni
sa nagibom prema jugoistoku sa drvenom konstrukcijom i pokrovom od kamenih
ploca. Kuca za poslugu nalazila se uz jugozapadni zid kuce kuhace. Kuca je imala
podrum i sprat i bila pokrivena dvovodnim krovom. Dimenzije objekta su 7.50 x
4.50m. Meduspratna i krovna konstrukcija bile su drvene. Pokrov su izvorno
bile kamene ploce. Zapadno i sjeverno od kuce za poslugu postojele su još
dvije kuce ciji su ostaci oskudni i zarasli u bršljan. Catrnja je smještena u avliji, ispod kuce za poslugu.Graditeljska cjelina Lalica kula sa dvorima bila je ogradena avlijskim zidom.
Kako su prizemni zidovi objekata bez otvora, oni zajedno sa avlijskim zidovima
cine odbrambenu strukturu cjeline. Avlijski zid zidan je lomljenim kamenom
krecnjakom u krecnom malteru.Ulazna vrata u sjeveroistocnom zidu smještena su u otvor ozidan fino obradenim
tesancima koji je blago zasveden. Vrata su dvokrilna izradena od hrastovine.
Na vanjskoj površini zida uz ulazna avlijska vrata u reljefu je uklesana
godina gradnje – hidžretska 1188. godina (1774. godina gregorijanskog
kalendara).3. Dosadašnja zakonska zaštitaLalica kula u Ljubuškom bila je evidentirana u Zavodu za zaštitu
kulturno-istorijskog i prirodnog naslijeda Bosne i Hercegovine, ali nije bila
upisana u registar nepokretnih spomenika kulture. 4. Istraživacki i konzervatorsko-restauratorski radoviNema podataka o istraživackim i konzervatorskim radovima na objektu.Kako je kula gradena u odbrambene svrhe, pred kraj XIX stoljeca adaptirana je
za stanovanje. Tada su jedan otvor na prvom i dva otvora na drugom spratu
prošireni. Prema nacinu obrade pregradnih zidova koje nalazimo na prvom i drugom spratu
zakljucujemo da su to intervencije iz druge polovine XX stoljeca kada su
zazidana ognjišta i dodane pregrade. Elektroinstalacije su provedene kroz
pregradne zidove. Na kameno stepenište za prvi sprat kule koje je kasnije
dozidano dozidan je betonski zid i izlivena betonska ploca, cime je
napravljena terasa uz kulu. Ulazna avlijska vrata su kasnijim intervencijama prvo djelimicno zazidana, te
su joj smanjene dimenzije, a potom je i taj otvor zatvoren daskama. Danas se
koriste nova vrata u zidu postavljenom okomito na jugoistocni zid kule uz
ulazna vrata u kulu.5. Sadašnje stanje dobraUvidom u sadašnje stanje, dana 13. januara 2010. godine, utvrdeno je sljedece:2009. godine vlasnik objekta izvršio je sljedece intervencije na objektima:- sanacija krovne konstrukcije kule i zamjena oštecenih kamenih ploca;- postojece meduspratne hrastove grede dodatno su ukrucene
postavljanjem privremenih stubova i greda;- injektiranje pukotina na jugozapadnom zidu sa injekcionom masom;- dogradnja toaleta uz sjeveroistocni zid kule;- odžak iznad krova kule je srušen;- kuca za stanovanje konstruktivno je ojacana armirano-betonskim
serklažom na vrhu svih obodnih zidova;- uz jugozapadnu fasadu kuce za stanovanje dogradena drvena terasa sa
drvenim stepeništem, koja ne odgovara tradicijskim tehnikama niti oblicima;- krov na kuci za stanovanje, od izvorno cetverovodnog, promijenjen u
trovodni i pokriven crijepom umjesto kamenim plocama;- iznad podruma u jugozapadnom dijelu kuce postojece dotrajale
hrastove grede zamijenjene novim u svemu prema postojecim;- uz dogradenu drvenu terasu u jugozapadnom zidu kuce za stanovanje
rekonstruirana vrata i po dva prozora sa obje strane vrata.Na ostalim objektima nisu vršene intervencije. Kuca kuhaca i kuca za poslugu su u oronulom stanju. Krov na kuci kuhacoj je
oštecen i jugoistocni zid je srušen. Kuca za poslugu je takoder u ruševnom
stanju. Jugozapadni zid kuce za poslugu je vecim dijelom srušen i cijeli
objekat je obrastao u bršljan. Kuce zapadno i sjeverno od kuce za poslugu su u ruševnom stanju i obrasle
bršljanom.III – ZAKLJUCAKPrimjenjujuci Kriterije za proglašenje dobra nacionalnim spomenikom (“Službeni
glasnik BiH” br. 33/02 i 15/03), Komisija je donijela odluku kao u
dispozitivu. Odluka je zasnovana na sljedecim kriterijima:A. Vremensko odredenjeC. Umjetnicka i estetska vrijednostiii. Proporcijeiv. KompozicijaD. Citljivost (dokumentarna, naucna, obrazovna vrijednost)iv. Svjedocanstvo o odredenom tipu, stilu ili regionalnom maniruv. Svjedocanstvo o tipicnom nacinu života u odredenom perioduF. Ambijentalna vrijednosti. Odnos oblika prema ostalim dijelovima cjelineii. Znacenje u strukturi i slici gradaiii. Objekat ili skupina objekata je dio cjeline ili podrucjaG. Izvornostiv. Tradicija i tehnikev. Položaj i smještaj u prostoruI. Cjelovitost (cjeline, podrucja, zbirke)i. Fizicka cjelovitost (kompaktnost)Sastavni dio ove odluke su:- Imovinsko-pravna dokumentacija:- kopija katastarskog plana k.c. 2718, k.o. Ljubuški, opcina Ljubuški,
Federacija Bosne i Hercegovine, Bosna i Hercegovina, izdat dana 28.08.2008.
godine; – prijepis posjedovnog lista broj 208/2; za k.c. 2718, k.o. Ljubuški,
opcina Ljubuški, Federacija Bosne i Hercegovine, Bosna i Hercegovina; izdat
dana 13.01.2020. godine.- Fotodokumentacija:- Fotografije postojeceg stanja Lalica kule sa dvorima, opcina
Ljubuški snimljene su 13. januara 2010. godine; fotografisala arh. Medina
Hadžihasanovic-Katana (digitalni fotoaparat Sony Cyber-Shot DSC-H10).Korištena literatura1953. Bejtic, Alija, “Spomenici osmanlijske arhitekture u Bosni i
Hercegovini” u Prilozi za orijentalnu filologiju i istoriju jugoslovenskih
naroda pod turskom vladavinom, III-IV, Sarajevo: Veselin Masleša, 1953.1954. Kreševljakovic, Hamdija, “Kule i odžaci u Bosni i Hercegovini” u Naše
starine II-Godišnjak Zavoda za zaštitu spomenika kulture SR Bosne i
Hercegovine, Sarajevo: 1954.
————————————————————————–(1) Kreševljakovic, Hamdija, “Kule i odžaci u Bosni i Hercegovini” u Naše
starine II -Godišnjak Zavoda za zaštitu spomenika kulture SR Bosne i
Hercegovine, Sarajevo: 1954, 80.(2) Konverzija prema formuli: C=(32*H/33)+622 (C-gregorijanski kalendar;
H-islamski kalendar)(3) Bejtic, Alija. “Spomenici osmanlijske arhitekture u Bosni i Hercegovini” u
Prilozi za orijentalnu filologiju i istoriju jugoslovenskih naroda pod turskom
vladavinom, III-IV, Sarajevo: Veselin Masleša. 1953, 280.(4) Ibid., 281.(5) Kreševljakovic, Hamdija, “Kule i odžaci u Bosni i Hercegovini” u Naše
starine II -Godišnjak Zavoda za zaštitu spomenika kulture SR Bosne i
Hercegovine, Sarajevo: 1954, 71.(6) ibid., 13(7) sigurnosna protuprovalna brava poznata pod imenom “dubrovacka brava” jer
su je izradivali dubrovacki majstori.(8) hrastova greda koja se uvlacila u bocne zidove i dodatno osiguravala ulaz.(9) Ibid., 17.(10) Ibid., 17.
http://www.aneks8komisija.com.baPriredio Halid Sadikovic
