Iz knjige Milana Ljiljka “PTT u Bosni i Hercegovini”donosimo one dijelove teksta koje se odnose na Ljubuški i Vitinu.
U doba Omer-paše Latasa(1850-1852) izvršena je podjela prema kojoj je Ljubuški pripadao Hercegovačkom ejaletu a mostarskom kajmakamluku zajedno sa Mostarom,Duvnom,Konjic,Počitelj,Stolac,Foča,Gacko,Bileća i Nikšić.
Prema uredbi o uređenju bosanskog vilajeta 1865.godine osnovan je vilajet sa 7 sandžaka.Na čelu vilajeta je bio valija,šef vojne i civilne uprave.Po toj podjeli Ljubuški je pripadao sandžaku hercegovačkom sa kadilucima:Mostar,Nevesinje,Trebinje,Stolac,Bileća,Nikšić,Gacko,Foča,Konjic,Ljubuški,Piva.
Prema N.Rukavini pošte su otvarane hronološki pa je u Ljubuškom otvorena pošta 1878.godine.
Međutim smatra se “da su radi olakšanja zvanične i privatne korespodencije ustanovljene 1876.godine filijale pošta pri ranije otvorenim telegrafskim stanicama…moglo bi se smatrati da je mreža pošta bila znatno šira pa se pored 17 gradova tome mogu pridodati Ljubuški…(1876)”
Telegrafska stanica u Ljubuškom je otvorena 1878 godine.
“I zaista prema službenom obavještenju Uprave Pošte i telegrafa 1876.godine,one su i otvorene u ovim mjestima:Čajniče,Rogatica,Foča i Ljubuški”.
Brojno stanje zaposlenog osoblja u telegrafu i pošti za vrijeme 1866-1876 u Ljubuškom-jedna osoba,a to se odnosi na Zvornik,Srebrenicu,Vlasenicu,Počitelj,Prijedor,Ljubuški…
“Nakon pada Ljubuškog(02.08)1878. I Čitluka(koji je branilo 500 pobunjenika),pobunjenici su uvidjeli da je otpor uzaludan i Mostar predali bez otpora 5.avgusta 1878-pad pod A-U vlast”
“Prvih časova okupacije počele su da funkcionišu ratne pošte na glavnim smjerovima nadiranja a-u trupa;dolinama rijeka Bosne i Vrbasa-u pravcu Sarajeva,i iz Dalmacije,preko Imotskog i Ljubuškog,prema Mostaru.”
U Ljubuškom po okupaciji je otvorena ekspozitura ratne poste uz prisustvo 18a divizije(1878).
U Ljubuskom je bila ratna pošta(1879).
U pregledu broja službenika vidljivo je da je broj službenika ostao na istom nivou-jedan(1).
Prenos poštanskih pošiljaka obavljao se zaprežnim kolima vojne komore a tovarnim i jahaćim konjima na relaciji Vrgorac-Ljubuški-Mostar.
Pored telegrafskih linija u Bosni prikazane su i telegrafske linije u Hercegovini:Gabela- Ljubuški,Trebinje- Dubrovnik…
Generalni štrajk 1906.godine je zahvatio:Mostar,Konjic,Ljubuški…
Vec na početku okupacije javio se otpor protiv trećine u ovim srezovima:Duvno,Livno,Ljubuški,Bileći,Nevesinju…
Uporedni pregled broja stanovnika:Ljubuški(1879)-23199,1910-42297 stanovnika.
Iseljava nje u Ameriku bilo je u jeku 1902-1907.Najviše se selilo sa područja onih srezova koji su se nalazili u kraškim i planinskim krajevima:Ljubuški,Stolac,Nevesinje,Gacko,Bileća,Trebinje,Glamoč,Prozor…
U gradovima i varošima bilo je 1910 gradskog stanovništva-Ljubuški-3297 stanovnika.
Srez Počitelj je (1880)pretvoren u ispostavu sreza Stolac,a ispostava Gabela(ukinuti srez Počitelj) podčinjena srezu Ljubuški.
Srezovi i sreske ispostave(1906-1916)-Srez Ljubuški,Ispostava:Posušje
Pregled broja javnih institucija(1895)u Ljubuškom;-organi poltičke vlasti-2;žandarmerijski-finansijski i carinski organi-12;privredne organizacije-2;bolnice i banje-0;škole-12;Vjerske ustanove-31;željezničke i parobrodne organizacije-3;vojne komande i zavodi-0;
Pregled brojnog stanja kasarni na teritoriji sreza(1885)-dvije(2) u Ljubuškom.
Provizorno su uspostavljeni putni pravci…Mostar-Ljubuški..Čapljina-Ljubuški
Popis vojnih poštanskih stanica:Ljubuški 1878;Vitina 1911;
Postojale su pomoćne pošte na drumskim poštanskim linijama(1910)-Gorica,Ružići,Vitina(Imotski-Ljubuški).
Matične pošte sa njihovim pomoćnim poštama.Matična-Ljubuški,pomoćne Brijeg,Gorica,Humac,Ružići,Posušje,Studenci,Vitina(1907-1918).
Poštanska stajališta(1917-1918):Klobuk(Imotski-Ljubuški,388)
Pregled poštanskih linija:Ljubuški-Čapljina(1892);Čapljina -Ljubuški(1913);Imotski-Ljubuški(1913);Ljubuški-Vrgorac(tovarni konji)
Paketi za A-U su se mogli slati samo ovim pravcima(15kg)-Ljubuški-Vrgorac;
Prevoz putnika 1913.godine prema voznom redu se obavljao na linijama…Čapljina-Ljubuški,a sljedeće godine i na liniji Mostar-Ljubuški;
Kombinovane vojne poštanske i telegrafske stanice:Ljubuški….
Mjesta u kojima su postojale telegrafske stanice spojene sa poštanskim stanicama(1914)-Ljubuški,Vitina
VITINA
Mjesto poštanske stanice_Vitina 01.03.1911(otvorena)
Pomoćna stanica Vitina(Imotski Ljubuški)
Matična stanica Vitina-a pomoćne Drinovci,Ružići,Tihaljina,Veljaci,Gorica
Hronološki pregled otvaranja pomoćnih pošti:Vitina 16.05.1908.
Prevoz pošte:Veljaci-Vitina(pješaci)
Broj radnih mjesta za 1914.g.-Ljubuški 2 službenika i 2 pomoćnih radnika,Vitina 1 službenik i 1 pomoćni radnik.
—Bećir -beg Ljubušak poslao je poruku da se Mostar preda.(1878).Na Humcu u samostanu bio je smješten štab(A-U),glazba je svirala pred crkvom u čast cara,generala,oficira i vojnika(Nikić:Ulazak A-U vojske u Hercegovinu).
Pripremio:Kemal Mahić