Smjena kultura,imperija i društvenih vrijednosti koja je dogovorena na Berlinskom kongresu jedan je od najvećih šokova kojeg su preživjeli stanovnici Bosne i Hercegovine.Ovo se ponajviše odnosi na muslimanski dio bosanskohercegovačkog društva.Dok se u Sarajevu slave i veličaju vođe otpora Austro-Ugarskoj okupaciji kao što su pljevajski muftija Šemsekadić,Salih ef.Vilajetović poznatiji kao Hadži Lojo,šejh Hadžijamaković,Abdulah ef.Kaukčija i drugi u Mostaru se uoči ulaska Austro-Ugarske vojske odigrala prava historijska drama.
Muftijno tragično ubistvo,do kojeg je došlo drugog augusta 1878.godine,označava i kraj višestoljetne osmanske vladavine u Mostaru.Kao što je poznato,nakon toga započinje i jedna potpuno nova historijska epoha u kojoj će se Bosna i Hercegovina naći u okvirima Austro-Ugarske monarhije.Sarajevo je palo 19.augusta 1878.godine nakon teških borbi i žestokog otpora,a u Mostar su se okupacione snage ušetale bez ispaljenog metka petog augusta 1878.godine.Jedine žrtve smjene imperija u Mostaru su bile muftija Karabeg,te mostarski kajmekam,mutesarif i kadija.
Više je autora koji su se bavili likom i djelom Mustafe Sidki ef.Karabega.Ističe se muftijina biografija,koju je napisao njegov učenik hafiz Abdulah ef.Riđanović.To djelo je obradio i za štampu priredio akademik Omer Nakičević.Mnogo bitnih podataka o muftiji Karabegu,pogotovo o njegovoj uglednoj porodici,u svojim naučnim radovima prezentirao je orijentalista i historičar Hivzija Hasandedić.Uz to,treba napomenuti da su život i smrt muftije Karabega bili inspiracija za značajna djela bosanskohercegovačkih književnika Nedžada Ibrišimovića i Ibrahima Kajana.
O liku i djelu muftije Karabega razgovaramo sa doc.dr.Farukom Taslidžom,šefom Odsjeka za historiju na Fakultetu humanističkih nauka Univerziteta „Džemal Bijedić“ u Mostaru.
Kakav je zapravo bio društveni angažman Mustafe Sidki ef.Karabega nakon njegovog povratka sa školovanja u Istanbulu 1855.godine?Da li činjenica da je Mustafa S.ef.Karabeg u ljeto 1878.godine odbio izdati fetvu koja bi Mostarce obavezala na vojni otpor Austro-Ugarskoj okupacionoj vojsci sugerira da je on bio pasivan i da mu je pri djelovanju nedostajalo odlučnosti?
-Upravo suprotno.Tokom cijelog perioda u kojem se nalazio na položaju mostarskog muftije,Mustafa Sidki ef.Karabeg je vrlo aktivno djelovao na raznim društvenim poljima nastojeći unaprijediti položaj hercegovačkih muslimana,odnosno Bošnjaka.Ubrzo nakon povratka sa školovanja u Istanbulu,na zahtjev svojih sugrađana,prihvatio je(1857.) da kao mlad čovjek(sa 25 godina) preuzme upražnjenu,odgovornu funkciju mostarskog muftije.Kroz narednih 20 godina,sve do svoje smrti,bio je,pored ostalog,posvećen zaštiti muslimana-Bošnjaka istočne Hercegovine,koji su u to doba nerijetko trpili nasilje svojih pravoslavnih komšija i njihovih pomagača iz Crne Gore.Muftija je pritom bio spreman odlučno suprostaviti svoje mišljenje i bosanskom valiji,pa je zbog toga u više navrata pozivan na odgovornost u prijestolnicu.Muftija je bio i aktivni sudionik osmansko-crnogorskog rata vođenog 1862.godine.Za zasluge u tom ratu odlikovan je prestižnim ordenom Medžidijje.Za vrijeme ponovnog ratovanja sa Crnogorcima (1876-1878) učestvovao je u bici na Bišini(juli 1876.) kojom je razbijena opsada Nevesinja.Naredne godine je bodrio Osmanlije i u bici na Krstacu(juni 1877.),koja je rezultirala potiskivanjem crnogorske vojske,a potom deblokadom i snabdjevanjem Nikšića.Naravno,muftija tokom svoje karijere nije zanemarivao naučni rad,kao ni obavezu održavanja nastave na mostarskoj Karađoz-begovoj medresi.Pred njim su diplomirali(idžazet stekli) značajni mostarski alimi poput Abdulaha ef.Ridžanovića,Muhameda ef. Džabića,Saliha ef. Alajbegovića,Saliha ef.Muslibegovića,Ahmeda ef.Dizdara,Muhameda ef.Kurta i dr.U svakom slučaju,muftiju Karabega ni u kojem slučaju ne može se okarekterizirati pasivnim,niti malodušnim.
Kako iz današnje perspektive shvatiti tragična dešavanja oko ubistva muftije Karabega uoči dolaska okupacione Austro-Ugarske vojske u Mostar 2.augusta 1878.godine?Da li je muftija bio svjestan kompleksnosti tadašnjih političkih prilika,kao i opće krize društvenih vrijednosti koji su na koncu bili uzrok njegovog stradanja?
-Nužno je podsjetiti da su dramatični i tragični događaji koji su predhodili ulasku okupacionih Austro-Ugarskih trupa u Mostar augusta 1878.godine,zapravo,bili vrhunac bošnjačkog defetizma i pometnje koji započinju još od sredine XIX stoljeća,odnosno od brutalne eliminacije hercegovačkog vezira Ali-paše Rizvanbegovića.Mostarski muftija Mustafa S.Karabeg je itekako imao uvid u opću krizu koja je vladala u posljednjim decenijama osmanska uprave u Bosni.Davao je svoj doprinos u sprovedbi važnih mjera kojim je centralna vlast nastojala prevazići tu krizu.Održavao je žive kontakte sa bosanskom,kao i istanbulskom ulemom.Podupirao je reorganizaciju i modernizaciju provincijske uprave,kao i ostale tanzimatske reforme kojima se težilo očuvanju opstojnosti Osmanskog carstva.Međutim,kao istinski intelektualac,Mustafa S.Karabeg je uviđao sav paradoks spasonosnog Tanzimata i veliku igru evropskih sila koja su išla na štetu Osmanlija.Jasni su mu bili uzroci režiranog Hercegovačkog ustanka koji započinje 1875.godine,kao i pogubne posljedice koje bi nastale sa eventualnim pripajanjem Bosne i Hercegovine Srbiji i Crnoj Gori.Mostarski muftija je,po svemu sudeći,bio sposoban da predvidi rezultat sudbonosnog Osmansko-ruskog rata(1877-1878) i novonastale balkanske političke drama koja je konačni epilog dobila na Berlinskom kongresu(1878.)Danas,sa historijske distance,može se reći da je muftija Karabeg bio potpuno svjestan stanja u kojem su se u ljeto 1878.godine nalazili Bošnjaci Bosne i Hercegovine i Mostara.Realno je sagledavao njihove ljudske i materijalne resurse,te cijenio da je uspješan otpor Austro-Ugarskoj okupaciji nemoguć.Takva procjena faktički je mostarskog muftiju Karabega i koštala života.Stradao je u trenucima potpune anarhije,kao nevina ćrtva raspamećene svjetine.Istom prilikom,od istih ustanika mučki je i kukavički ubijeno još troje visokih osmanskih funkcionara-kajmekam,mutesarif i kadija.
Da li je mostarskom muftiji Mustafa Sidki ef. Karabegu pripalo odgovarajuće mjesto u historiji i kulturi bošnjačkog naroda i države Bosne i Hercegovine?
-Muftija Karabeg je ubijen u petak,2.augusta(1878.) u Konaku(Hućumetu),gdje se nalazilo središte osmanske uprave u Mostaru.Sutradan je njegovo tijelo ukopano u harem obližnje Hadži Baline džamije(mahala Brankovac).U vremenu koje je potom uslijedilo,sve je više blijedilo sjećanje na učenog mostarskog muftiju.U eri socijalističke izgradnje potpuno je srušena(1950.) Hadži Balina džamija i njen harem sa nišanima muftijinog mezara.U narednim decenijama ista lokacija je pretvorena u javno odlagalište smeća.Ta činjenica dovoljno govori kako smo se,kroz duže vrijeme,odnosili prema kulturnoj baštini,općenito bošnjačkom nacionalnom biću.U takvoj atmosferi nije bilo ni moguće u potpunosti objektivno vrijednovati Karabegov sveukupni društveni angažman.Sretna je okolnost da su nakon arheološkog iskopavanja 2009.godine otkriveni temelji Hadži Baline džamije,kao i okolni mezari od kojih je jedan bez sumnje grobno mjesto muftije Karabega.Nadamo se da će spomenuta mostarska džamija biti i obnovljena,te da će se identificirati i prikladno označiti posljednje počivalište mostarskog muftije i šehida Mustafe Sidki ef.Karabega.Naravno,u skorijoj budućnosti mogu se očekivati i nova,možda i interdisciplinarna proučavanja,kojim će biti dodatno rasvijeljena muftijina historijska uloga.
#Napomena:Za neupućene, dr.Faruk Taslidža je sin Jasminke(Time) Mušić-Taslidža i Huseina Taslidže iz Ljubuškog!
Izvor:Sanadin Voloder:Priče iz Hercegovine 1.AKOS 2021.Sarajevo
Priredio za ljubusaci.com Kemal Mahić