Pošto je sultan upravljao državom, centar vlasi je bio tamo gdje se sultan nalazio.Prije sultana Selima II(1566-1574) sultani su često bili odsutni sa dvora, zbog vojnih ekspedicija, a u tome su ih pratili pojedini ministri;državni blagajnik i pisari, da bi bile registrovane finansijske promjene u blagajni ili smrti vojnika, i da bi bila moguća unapređenja i zamjena za poginule lidere.Po zapisima Ibn Batute sultan Orhan(1324-1362.) je imao skoro 100 tvrđava koje je redovno obilazio, a centar državne uprave je uvijek bio gdje se on nalazio.Poslije Mehmeda II(1451-1481.) sultani su napuštali dvor onda kada su predvodili vojne ekspedicije, ili kad su odlazili u lov na divljač, ili jednostavno zbog uživanja u prirodi.Poslije smrti Murata IV(1623-1640.) sultani nisu više osobno predvodili vojne ekspedicije.Dvor je postao centar moći i odlučivanja, a sultani su se pojavljivali u javnost samo tokom određenih ceremonija.
Sultanov dvor je uključivao:
-sultanovu familiju,
-sultanov harem, i
-dvorsku školu
Haremom je upravljala sultanova majka.Ona je bila posrednik između sultanovih žena i njegove djece.U određenom periodu sultanova majka je imala veliki uticaj na političke odluke.
U dvorskoj školi se edukovala elita osmanlijske administracije.Škola je imala dva smjera: m e d r e s u i e n d e r u n.Medresa je služila za obrazovanje vjerskih i državnih službenika po islamskoj tradiciji.Enderun škola je edukovala dječake regrutovane na osnovu derviš-name a bili su edukovani u vojnim i administrativnim vještinama.
DIVAN(PORTA)
Divan je bio savjetodavno tijelo sultana.Divanom je predsijedao sultan, a u njegovoj odsutnosti veliki vezir.Sultan je mogao da prihvati mišljenje Divana ili da donese odluku samostalno.Veliki vezir je, u većini slučajeva, donosio odluke za manje važne probleme u administraciji ili osmanlijskoj državi.Sastanci članova Divana su se održavali u mjestu gdje je boravio sultan.
Članovi Divana su bili:
-veliki vezir,
-veziri(veziri koji su bili na dvoru),
-blagajnik(defterdar),
-vojni sudija(kadi asker),
-čuvar pečata(nishanji), i
-zapovjednik janjičara(samo po potrebi)
Osmanlijska tradicija kaže da su sultani prije Mehmeda II predsjedavali Divanom te da je Mehmed II prepustio predsjedavanje velikom veziru.Nije poznato koliko je bilo vezira u Divanu, sve do 1421. godine.U spisima od 1421. se spominju trojica vezira, a u spisima iz 1546. se spominju četvorica vezira.Od 1566. je bilo pet, od 1570, Sedam, a od 1642. godine jedanaest vezira.Veziri koji su bili na službi u provincijama nisu bili u mogućnosti prisustvovati sjednicama te tako nisu bili punopravni članovi Divana.Divan nije imao stalne sastanke, nego sastanke po potrebi.
Sve do pred kraj vladavine sultana Mehmeda II bio je jedan vojni sudija koji je prisustvovao sjednicama Divana.Mehmed II je imenovao dvojicu vojnih sudija, jednog vojnog sudiju za rumelijsku oblast, a drugog za Anadoliju.Sultan Selim I je imenovao i trećeg vojnog sudiju, ali zbog neslaganja velikog vezira imenovanje je opozvano.
Broj blagajnika Divana se povećao tokom vremena.Smatra se da je do 16.stoljeća bio jedan blagajnik,dok se u spisima iz 1526. spominju dvojica(Rumelije i Anadolije),1539. se spominju trojica, a 1587. se spominju četvorica blagajnika(Rumelije,Anadolije,Istambula i Dunava, i zapadno od Crnog mora).
Smatra se da je institucija čuvara pečata postojala od ranog početka osmanlijske države, a prvi put se spominje u dokumentu sultana Orhana 1324.godine.
Članovi Divana su bili izvršni rukovodioci različitih odjela sultanove vlade, a od 16. stoljeća nisu bili imenovani u druge odjele.Veziri,blagajnici,vojne sudije, i čuvari pečata su u pravilu bili vrhunac uspjeha u određenoj struci.Bilo je izuzetaka kad je vojni sudija postavljen za velikog vezira ili rukovodilac iz odrđenog odjeljenja bio premješten u drugo odjeljenje.
Izvor:Mehmed Elezović-„Od halife do predsjednika“;Ljubuški(Gradska) 2013.
# #
Mehmed Elezović,rođen je kao osmo dijete majke Umije i babe Sulejman ef.Elezovića, u selu Gradska kod Ljubuškog.Prva četiri razreda osnovne škole završio je u selu Gradska, pred učiteljom Ibrahimom Mujanovićem iz Ljubuškog.Osmogodišnju školu i gimnaziju-završio je u Ljubuškom,a Fakultet Poljoprivrednih znanosti u Zagrebu.Stekao je zvanje magistra Međunarodnog Menadžmenta na Univerzitetu u Merilendu(SAD).Zvanje doktrora ekonomskih nauka stekao je na Internacionalnom Univerzitetu u Novom Pazaru na temu „Marketing Vjerskih Organizacija“.
Priredio:Kemal Mahić