„…I da ostavih kosti u tujini, i tad bih samo Bosnu sanjao…
Legoh 1094. ljeta…“(epitaf)
„U Bosni mikrokozmosu zapadnog Balkana nema tipičnog bosanskog lica.Ali se današnje stanovništvo u Bosni može mirne duše smatrati slavenskim.No,treba znati ponešto i o stanovnicima Bosne koje su Slaveni zatekli,koji su se asimilirali s njima,o Ilirima“.I kad čitalac očekuje ime plemena Ilir,Noel(Malcom) nudi korijen po kojemu je „Dalmacija dobila ime,Dalmati vjerovatno vuče porijeklo od albanske riječi koja znači „ovca“,delme“.
Herodot u V stoljeću stare ere piše:“Ja znam da se ovo proročanstvo ne odnosi na Perzijance,već na Ilire“.Ali su se,500 godina poslije,tvrdi on:prvi pripadnici plemena naselili na granici Epira,Iliri,možda Plinijevi-prvi „enciklopedist“,radoznal,poginuo 79.godine,promatrajući provalu Vezuva.poslije se taj naziv proširio na Histre i Liburne,Daorse,Japode…No,zaključuje se da su oni autohtoni,pokazujući stanovit kontinuitet s nekim predhodnim kulturama.Grčki ih mit(re) dovodi u vezu sa Kadmom i Harmonijom,te zmijom koja obavlja sina Iliriusa,odakle i ime „Iliri“.
Tvorili su značajnu umjetnost,ali je Malcolm ne spominje.On ističe stočarstvo,rudarstvo,tetoviranje..“Uzgajali su ovce,svinje i koze,u rudnicima su kopali zlato,srebro i olovo.Iliri su,inače,“divljačke vanjštine,jezovitog načina govora i sasvim neotesani u razgovoru“,(?!).O društvenoj strukturi i religiji Ilira su izvori šturi.Dok Slaveni nisu,Iliri su gajili tetoviranje tijela,što se sačuvalo do prošlog stoljeća.Žene nose složenije uzore ukrašavanja nego muškarci.“Tetoviramo se zato što je to lijepo“,ili,“zato što je to naš običaj“.Gajili su i polifonijsku narodnu muziku“.
„Nisu imali svoj jezik i pismo.Zajednički je latinski jezik domaćih Ilira i doseljenika iz Afrike,Španije,Galije,Njemačke,Grčke,Male Azije,Sirije,Palestine,Egipta…azijska imena ljudi su zabilježena u dolini Neretve,Jajca…“Ovim skupinama autohtonih Ilira se kasnije priključuju Ulfini Goti,arijanci,brojni Sloveni,maniheji-bogumili…
(Legoh 1094.ljeta kad bješe suša,pa u nebu ne bješe ni jedne suze za mene…“(epitaf)
„Crkva bosanska je bila izdanak bogumilstva“ piše Franjo Rački.)
Držim se Noelovog redoslijeda i citata,sa svojevrsnim „skokovima“ i kratkim komentarima.On,zapravo,ovaj dio počinje s X stoljećem u Bugarskoj.Nelogična je njegova tvrdnja da:je svećenik po imenu Bogumil,odmetnik kršćanske crkve,živio u Bugarskoj,koji prihvata heretički pokret,a propovjeda manihejstvo,niti čitaocu daje išta o pojmu manihejstva Zaratuste i Mana.On počinje o pokretu katarima u Francuskoj u XII i XIII stoljeću.Noel,zapravo,piše s brda s dola.A onda se povremeno poziva na historijske autoritete,šta bi drugo…
Izvor:Ragib Ljubovac Čelebija:Stećci:bosanski stil(Iliri Maniheji Bogumili) SA 2016.
