Materijalni nalazi kojima raspolažemo i koje čuvamo vrlo su bitan dokaz naše državnosti,što pokazuje kontinuitet i ravnopravnost naroda u odnosu na druge evropske države iz tog perioda.Bosanski vladari bili su priznati od evropskih,te su sklapali brakove s članovima evropskih vladarskih porodica.Stećci,nadgrobni spomenici,kojih ima i izvan granica srednjovjekovne Bosne,pokazuju kulturni utjecaj srednjovjekovne Bosne na druge,susjedne zemlje.U Zemaljskom muzeju smješten je veliki broj stećaka,koji su 2016.godine uvršteni na listu svjetske kulturne baštine UNESCO.
Povelja kralja Stjepana Dabiše iz 1395.godine nalazi se u Arhivu Bosne i Hercegovine.Taj vrijedni dokument bio je u Beču,te je nakon gotovo 600 godina vraćen u Bosnu i Hercegovinu.Poveljom kralj Stjepan Dabiša(1339-1393),koji je naslijedio kralja Tvrtka(1338-1391),poklanja svojoj kćerki Stani Kotromanić(1354-1395) selo Veljaci u humskoj zemlji,s tim da nakon njene smrti selo na upravljanje pripadne unuci Vladavi i njenom mužu Juraju Radivojeviću.Na povelji se nalazi potpis kralja Dabiše ispisan crvenom bojom.
„Krajem 8. I početkom 9.stoljeća u Bosni počinje da se raspada rodovsko-plemensko društvo.Tada počinje razvoj feudalnog društva i već krajem 9.stoljeća Bosna postaje država s razvijenim feudalnim karakteristikama.Ban Borić bio je prvi poznati vladar srednjovjekovne Bosne,u vrijeme kada Bosna prvi put postaje nezavisna država.Vladao je u periodu od 1154. Do 1163.godine.Prema navodima bizantijskog pisca Ivana Kinama,s ugarskim kraljem borio se protiv bizantske vojske kod Braničeva.Nosio je titulu bana(lat.Banus Boricius de Bosna-ban Borić od Bosne).Protjeran je iz Bosne 1164.godine,kada je vlast preuzela Bizantija.Srednjovjekovnom bosanskom državom u periodu od 1180.do 1463,godine vladali su:
Ban Kulin ban(1180-1204);
Ban Stjepan Kotromanić II(1322-1353)
Kralj Stjepan Tvrtko(1353-1391).
Dakle,Bosna je u kontinuitetu bila nezavisna država od 9.stoljeća,pa sve do 1463.godine kada Osmansko carstvo osvaja Bosnu.“(Nada Klaić:Srednjovjekovna Bosna,Eminex,Zagreb,1994;Noel Malcolm,Bosna-kratka povijest,SA,Buybook,2011.)
Tokom vladavine Kulina bana,vrlo značajnog vladara,Bosna doživljava razvoj,a u tom periodu i nastaje izreka:“Od Kulina bana i dobrijeh dana.“Povelja Kulina bana najstariji je sačuvani bosanski državni dokument i jedan od najstarijih državnih dokumenata svih južnoslavenskih naroda i država.Napisana je 29.augusta 1189.godine na starobosanskom narodnom jeziku i ispisana bosanskim pismom-bosančicom.
„Za vrijeme vladavine Stjepana Kotromanića II(1322-1353) Bosna je doživjela najveću teritorijalnu ekspanziju.Granice bosanske države bile su na Savi i Drini,te na Jadranu,od Dubrovnika do Omiša.Smatra se jednim od najznačajnijih bosanski vladara.Upamćen je i kao prvi vladar za čije vladavine je Bosna imala svoj kovani novac.Bio je vrstan državnik i radio je isključivo za korist svoje države.“(Nada Klaić:Srednjovjekovna Bosna,Eminex,Zagreb,1994.)
Kralj Stjepan Tvrtko I bio je bosanski ban od 1353 do 1377.godine,a od 1377.godine prvi bosanski kralj.Krunisan je u selu Mile,nedaleko od Visokog.Tokom druge polovine Tvrtkove vladavine Bosna je bila najmoćnija država na zapadnom Balkanu.Posljednji bosanski kralj Stjepan Tomašević za vrijeme osmanskog osvajanja Bosne utočište je potražio u Ključu.Njegova predaja 25.maja 1463.godine obilježila je pad srednjovjekovne bosanske države.
Državnost Bosne i Hercegovine obnovljena je u Mrkonjić-Gradu 25.novembra 1943.godine,na prvom zasjedanju ZAVNOBIH-a(Zemaljsko antifašističko vijeće narodnog oslobođenja Bosne i Hercegovine).Na pomenutom zasjedanju donesena je odluka o obnovi državnosti,koju je Bosna i Hercegovina izgubila 1463.godine,nakon osmanskog osvajanja.Potvrđene su njene granice koje datiraju iz vremena srednjovjekovne Bosne,te je Bosna i Hercegovina ušla u sastav Jugoslavije kao jedna od šest republika.
Nakon referenduma održanog 29.februara i 1.marta 1992.godine Bosna i Hercegovina ponovo postaje nezavisna država.Većina građana glasala je tada,kako je bilo naznačeno na referenduskom listiću,“za suverenu i nezavisnu Bosnu i Hercegovinu,državu ravnopravnih građana,naroda Bosne i Hercegovine-Muslimana,Srba,Hrvata i pripadnika drugih naroda koji u njoj žive.“
Izvor:Kratka historija kulture Bošnjaka,Stav 2018;(Adis Tanović-umjesto pogovora)
Priredio za ljubusaci.com:Kemal Mahić