Savremeni turski historičar Yilmaz Oztuna objavio je zanimljivu knjigu pod naslovom:Kako je „izgubljena evropska Turska“.Donosimo zanimljive podatke o gradovima „evropske Turske“nakon gubitka Bosne i Hercegovine Berlinskih kongresom 1878.godine.
Beograd je bio grad od 150.000 stanovnika,sa 222 džamije i mesdžida,160 konaka,17 medresa(srednjih škola,270 mekteba,17 tekija,26 šadrvana te 600 javnih česmi.
U Smederevu,bile su 22 džamije i mesdžida,10 mekteba i 4 tekije.
U Sarajevu je živjelo oko 170.000 stanovnika,a nalazilo se 170 džamija i mesdžida,18 medresa,od kojih je jedna bila na nivou visokoškolske ustanove(univerzitet),180 mekteba,47 tekija,oko 100 česmi i 300 sebilja,23 trgovačka hana,3 karavan saraja,8 putničkih hanova,5 čaršija,jedan bezistan,670 konaka sa hamamima i 7 mostova.
U Banja Luci,bilo je 45 džamija,dok ih je u Travniku bilo 17.
U gradu Solunu bilo je oko 300 džamija i mesdžida,300 konaka sa hamamima,70 hanova,64 česme,17 kafana u kojima je svirala turska muzika i gdje su se izvodile turske scenske izvedbe,zatim,20 tzv. Bosahana(mjesta gdje se služi boza),340 mejhana,bezistan,Misir čaršija(bazar začina) sa 60 radnji,te pored toga 3.060 dućana,oko 450 trgovačkih skladišta i 300 održavanih ulica.
U Sofiji je bilo oko 100 džamija i mesdžida,4 ilidže,2 karavan-saraja i 70 konaka sa hamamima.
U albanskom gradu Beratu bilo je 7 džamija i mesdžida,5 medresa,4 tekije,170 konaka s hamamima,11 hanova i 3 imareta.
Osim ovih,nekoliko nasumično navedenih primjera,na Balkanu je postojalo još mnogo sličnih turskih gradova.
Ipak,najveći simbol turskog identiteta na Balkanu jeste grad Edirne(Jedrene-evropski dio Turske).
Edirne je bio simbol veličanstvenosti turske vladavine na Balkanu,a nakon umanjena teritorija,postao je simbol skučivanja Turske na najuže moguće granice.
U Edirnama je 1669.godine bilo 160 mahala,oko 300 džamija i mesdžida,24 medrese(od kojih je nekoliko bilo u funkciji visokoškolskih ustanova),220 mekteba,6.000 dućana,28 biblioteka,32 javna hamama,53 karavan-saraja,63 trgovačka hana,te 8 kamenih i 5 drvenih mostova
Sultanska palača u Edirnama bila je veća od palače Topkapi u Istanbulu.
Edirne je 1700.godine,sa 350.000 stanovnika,bio četvrti grad po naseljenosti u Evropi,odmah nakon Istanbula,Pariza i Londona.
Čak je i 1825.godine,sa svojih 300.000 stanovnika,bio sedmi grad po naseljenosti u Evropi,nakon Londona,Istanbula,Pariza,Napulja,Petersburga i Beča.
Po naseljenosti,1850 godine,spao je na 23 mjesto,na 200.000 stanovnika.Najmanji broj stanovnika u svojoj historiji zabilježen je u popisu iz 1945.godine,sa 29.000 stanovnika.
Izvor:STAV br.322-323;7.5.2021.
Priredio:Kemal Mahić