DRUGI NAZIVI:
duvan,tobak,tutun,bagov,brazilijski duhan,divlji tabak,kereuš duhan,kmetski tobak,kržak,krdža,madžarski duhan,prdosija,seljački duhan.
OPIS BILJKE:
Duhan je zeljasta jednogodišnja biljka,visoka 1-2m.Pripada porodici Solanaceae(Pomoćnice).Listovi su veliki,na kratkoj dršci,po obodu cijeli i spuštaju se niz stabljiku.U gornjem dijelu sjedeći ili na kratkim peteljkama.Cvjetovi sa šiljastim režnjevima.List duhana je do 60 cm dugačak i do 15 cm širok,tanak,žljezdovito dlakav,duguljasto-lancelast i skoro bez drške.Sjemenke su čiste,jajolike ilibubrežaste mrežasto-nabranom površinom.Okusa je neugodnog,ljutoga,nagorkog i pomalo slanog.Mirisa je opojnog i neprijatnog.RASPROSTRANJENOST:
1492.prenesen je iz Južne Amerike u Evropu.U početku je uzgajan kao ukrasna biljka.Oko 1518. Posađen je u Portugalu radi ubiranja listova.Danas se uzgaja u mnogim zemljama svijeta.
STANIŠTE I UZGOJ:
Uspijeva na zemljištu bogatom kalcijem.Obzirom na porijeklo(tropski i suptropski krajevi) voli topliju klimu.
VRIJEME CVJETANJA:
Juni-oktobar.
UPOTREBA:
Najveće se količine duhanskih listova koriste za pušenje i žvakanje,te kao sirovina za dobivanje nikotinske kiseline.U medicini duhan se danas ne upotrebljava za lijek.Jedino u veterinarskoj medicini služi kao jak infuz duhana protiv ušiju i drugih insekata.
LJEKOVITI DIO BILJKE:
Osušeni nefermentirani listovi duhana.
SASTAV:
Glavni sastojak duhana je alkaloid nikotin.Količina nikotina u raznim vrstama duhana koleba se u vrlo širokim granicama:od 0,3 do 10%.Ima malo i drugih alkaloida:nor-nikotina,anabazina koji je izomer nikotina,nikotelina,koji je čvrst,nikoteina,koji miriše na peršin,nikotina i izonikotina.Alkaloidi su vezani na jabučnu i limunsku kiselinu.U duhanu ima i smole,eteričnog ulja,masti,sterola,voska,gume,šećera,dva heterozida,mnogo soli:fosfata,nitrata,malata,citrata,kalcija i kalija.
LJEKOVITO DJELOVANJE:
Nekad se ova biljka upotrebljavala za klistir kod tvrdokornih opstipacija,protiv crijevnih parazita.Radi čestih trovanja danas se više ne koristi u te svrhe.Nikotin u malim dozama uvjetuje porast krvnog tlaka,povećava sekreciju želučanih žlijezda i jača tonus mišića u probavnom traktu.Veće doze dovode do sniženja krvnog tlaka.Centralni se učinci nikotina manifestiraju ubrzanim disanjem i drhtavicom.
UPOZORENJE:
Cijela biljka je otrovna.Duhan je otrovan ne samo za čovjeka već,još više,za mnoge domaće životinje.Osim kroničnog trovanja,koja su najčešća i redovita pojava strastvenih pušača,često se događaju i akutna trovanja,koja se ponekad završavaju smrću.Pored nikotina,koji je nosilac otrovnosti duhana,u prepariranom duhanu ima i drugih toksičnih sastojaka,zbog čega je ovaj otrovniji od običnoga,nefermentiranog duhana.Smrtna je doza nikotina 40-60 miligrama unesena u organizam kroz usta.
JESTE LI ZNALI:
Iz cvijeća i lišća jedne vrste duhana s bijelim mirisavim cvjetovima dobiva se vrlo cjenjeno eterično ulje,koje se dosta traži u parfimeriji za izradu miješanih,kombiniranih mirisa.Akstrakt duhana dobiva se maceracijom lišća,a još čeće cijele biljke,a upotrebljava se u poljoprivredi za uništavanje insekata štetočina na uzgojenim biljkama.U istu svrhu upotrebljavaju se i soli nikotina.Preko traheja(dušnika) nikotin prodire u tkiva insekata i-djelujući na živčani sistem-izaziva smrt uslijed paralize.Bivša Jugoslavija je bila veliki proizvođač prvoklasnog duhana za pušenje,osobito u Makedoniji i Hercegovini.
Izvor:ZDRAVLJE iz prirode;Broj 52.Godina 2021.
Priredio:Kemal Mahić
‘
