Ljubušaci na Bašbaščaršiji (Dr. Halid, Ahmet, Sejo i Kemo)
Baščaršijski trg ovdje je od srednjovjekovlja, kao centralno mjesto trgovine okolnih sela, ali i mjesto presijecanja puteva izdaleka, susretanja roba i ljudi sa Istoka i Zapada, Sjevera i Juga.Sa dolaskom Osmanlija ovdje nastaje jedan od najjačih trgovinskih i zanatskih centara Balkana.Čaršija je građena po ugledu na arapski suk, niz prostranih placeva povezanih spletom uličica.
Nastanak Baščaršije kao centralnog gradskog poslovnog prostora odredile su Isa-begove gradnje na obje strane rijeke Miljacke već polovinom XV stoljeća.Na lijevoj obali rijeke nastaju Careva džamija,Isa-begov dvor i mahala Begluk uz džamiju.Uzvodno, uz srednjovjekovno naselje Brodac i današnju Bendbašu, nastaje Isa-begova zavija,kompleks građevina vjerske i, u današnjem smislu riječi,ugostiteljske namjene, te brana i mlinovi na Miljacki.Nasuprot džamiji na lijevoj obali rijeke, Isa-beg na desnoj gradi grandiozan karavan-saraj Kolobaru sa nizom trgovačkih i zanatskih radnji, te ovaj rezidencijalno-poslovni ansambl povezuje sa dva mosta.U središtu tog prostora nastaje Baščaršija.
Grad sa Carstvom u usponu brzo raste, pa je sarajevska Čaršija upotpunosti izgrađena do kraja XVI stoljeća, kada doživljava najveći procvat.U tom vremenu u Čaršiji postoji 80 vrsta zanata, organiziranih u jake cehovske organizacije- esnafe.Grade se i objekti opće upotrebe, džamije, bezistani, hanovi i karavan-saraji, hamami, vjerske škole i tekije, daire, česme i šadrvani…
Zanati su topografski organizirani po djelatnosti zanata, odnosno esnafa, pa se u jednoj ulici bili dućani samo jednog ili više srodnih zanata.Više takvih ulica čine posebne čaršije, kao što su:Abadžiluk, Aščiluk, Atari, Baščaršija, Bazerdžani, Berberska čaršija,Bojadžijska čaršija, Bravadžiluk, Čibukčijska čaršija, Čizmedžiluk,Čurčiluk mali i Čurčiluk veliki,Fišekčijska čaršija, Franačka čaršija, Gornja čaršija, Halači, Halvadžiluk, Ibrikčijska čaršija, Kasapi gornji, Kaukčijska čaršija, Kazandžiluk, Kazazi, Kolobara čaršija, Kovači,Kujundžiluk veliki,Kujundžiluk mali,Kaukčije, Kundurdžiluk, Mala čaršija, Mudželiti mali, Nalčadžijska čaršija,Predimaret čaršija, Ribarska čaršija, Sagrdžije, Saraj čaršija, Samardžiluk, Sarači, Sarači mali, Tabaci donji, Tabaci gornji, Zildžiluk, Tahmis, Tarakčijska čaršija,Terzijska čaršija, Tufekčijska čaršija.
Ulice i čaršije nose nazive zanata i uslužnih djelatnosti.Tako su, recimo,aščije majstori bosansko-orijentalne kuhinje, kujundžije su zlatari, sarači kožari, kazazi su zanatlije koje prave proizvode od svile i pamuka, čurčije krznari, mudželiti knjigovesci, kundurdžije obućari, itd.
Sarajevska čaršija se nakon velikih gradnji bosanskog sandžak-bega Gazi Husrev-bega brzo širi na zapad i krajem XVI stoljeća ima 45 zanatskih i trgovačkih ulica.Esnafi u koje su udružene zanatlije bili su moćne organizacije.Imaju svoju upravu koju čine najugledniji članovi korporacije.Na čelu esnafa je ćehaja, a uz njega su važni funkcioneri-kalfabaša, ustabaša, jigit, čauš, bajraktar itd.
Sarajevo je sa Gazi Husrev-begom, najvećim dobrotvorcem u historiji grada, i njegovim monumentalnim gradnjama, već četrdesetih godina XVI stoljeća od kasabe postao šeherom,što znači da je do tada mali grad svrstan u red velikih gradova Osmanskog carstva.S kraja XVI stoljeća, uz Istanbul,Solun,Jedrene i Atenu,Sarajevo postaje jedan od pet najvećih gradova Balkana.U Sarajevo se dolazi i iz njega odlazi velikim trgovačkim i državničkim poslovima,trgovačke i zanatske radnje otvorene su tokom cijelog dana, i sve je više velikih, lijepih kuća koje niču na obroncima grada.
Baščaršija je u starom Sarajevu bila samo jedna od brojnih sarajevskih čaršija, ali ipak glavna i centralna,kako joj i naziv kaže(tur.baš-glavni,glavna).prostor koji danas podrazumijevamo pod Baščaršijom je ono što je ostalo od nekadašnje sarajevske čaršije koja se protezala od Vijećnice na istoku do Slatkog ćošeta i Gazi Husrev-begovog bezistana i hamama na zapadu,od padinskih dijelova
na sjeveru do Miljacke i preko Miljacke na jugu.Čaaršija je s dolaskom A-U,rušenjem i novim gradnjama, smanjivana, sužavana i sabijana, da bi danas bila samo blijeda sjenka onoga što je nekada bila.
Od nekoliko stotina česmi i šadrvana starog Sarajeva, nekoliko hamama i sebilja podizanih uglavnom kao zadužbine pojedinaca,ostalo je tek desetak česmi uz džamije u mahalama na padinskim dijelovima grada i –samo jedan sebilj.
Jedini sačuvani sarajevski sebilj je baščaršijski(ar. Sebilj –javna česma u obliku kioska).prvobitni sebilj na ovom prostoru podigao je 1753. godine bosanski namjesnik hadži Mehmed-paša Kukavica, da bi današnji, po projektu arhitekta Aleksandra Viteka u pseudo-maurskom stilu, bio postavlje 1891. godine, pomjeren desetak metara prema sjeveru.
Baščaršijski sebilj je uz Gradsku vijećnicu danas najprepoznatljiviji simbol grada, i na neki način njegov zaštitni znak.Za Sarajlije on ne znači samo mjesto gdje se može okrijepiti kvalitetnom i uvijek hladnom vodom, nego i mjesto oko kojeg se ljudi sastaju, druže, dogovaraju o poslu i sutrašnjem danu.Zato su ovdje nastale i interesantne male kafane, čije bašte izgledaju poput svih kafanskih bašti na svijetu, ali su interijeri svojstveni samo Sarajevu.Kao i čarobni napitak smreka, osvježavajuće bezalkoholno piće Sarajlija,za koje kažu da produžava život.
Prostor oko Sebilja je i omiljeno mjesto sarajevskih golubova.Hrane ih i Sarajlije i turisti, pregrštima žita što se može kupiti tu, na samom baščaršijskom trgu.Golubovi su,naravno, lijepi i zabavni onima koji su u prolazu, ali prava napast za ugostitelje i vlasnike okolnih zanatskih radnji.
Izvor:SARAJEVO-historijsko turistički vodič,SA 2005.
