ALIČIĆ S. AHMED:UPRAVNO UREĐENJE LIVE(SANDŽAKA)

Sultanov namjesnik koji se na lazio na čelu sandžaka(live) zvao se sandžakbeg ili miri-liva ili mutesarif.
U najranija vremena osmanske vlasti u našim zemljama susreće se izraz k r a j i š n i k  i  v o j v o d a za ovog dostojanstvenika.Postepeno se ti nazivi gube,a ostaje samo naziv s a n d ž a k b e g.Međutim,od XVIII stoljeća za sandžakbega se počinje da upotrebljava naziv m u t e s a r i f.Ovaj naziv će preovladati,a sandžakbeg će ostati samo u narodnom izgovoru ili vrlo rijetko i u zvaničnim dokumentima.Rjeđe,ali ipak moglo je da se dogodi da se za upravnika live upotrijebi i izraz m u t e s e l i m.
Mutesarifi su bili carski dostojanstvenici i imali su u ranije vrijeme titulu b e g a.Kasnije su to bili paše sa dva tuga.Po pravilu nisu mogli imati rang vezira,makar taj rang i imali ranije.Naime,ako bi se neki vezir koji je upravljao nekom pokrajinom premjestio iz te pokrajine,pa bio postavljen za mutesarifa nekog sandžaka,automatski je gubio rang vezira.To se dešavalo i onda ako bi neki vezir bio degradiran zbog nesposobnosti ili zbog loše vođenih poslova.Izuzetak predstavlja Ali-paša Rizvanbegović,koji je kao mutesarif Hercegovine,imao i rang vezira.Mislim da je ista situacija bila sa područjem Libana i Arhipelaga.
U ranije vrijeme,u nekoj vrsti prelaznog perioda,susreće se naziv  v a l i j a za upravnika sandžaka.Naime,postepeno se množio broj paša pa su mnogi od njih postavljeni za upravnike sandžaka kao paše,a ne kao begovi.Vremenom je postala opća praksa daa su namjesnici sandžaka paše sa dva tuga bez ranga vezira.Izraz valija će postepeno početi da se upotrebljava za namjesnika pokrajina i potpuno prevladati i potisnuti naziv beglerbeg,tako da od 18.stoljeća više se uopće ne upotrebljava naziv beglerbeg.Izraz beglerbeg sačuvaće se samo u zvaničnim carskim dokumentima onda kada se jedna ličnost unapređuje u rang vezira.Tom prilikom će se navesti da se ta i ta osoba postavlja za vezira neke pokrajine u časti beglerbega Rumelije.Za sandžakbega preovladaće izraz mutesarif i tako ostati do kraja osmanske vlasti u našim krajevima.Izuzetak je period od 1851. do 1865.godine kada se za upravnike liva upotrebljavao naziv kajmekam,što znači zamjenik.To je vrijeme kada se čak i tituliranjem željelo naglasiti da su svi činovnici samo zamjenici sebi nadređenim,odnosno sultana i velikog vezira,odnosno u periodu borbe da se povrati apsolutna vlast sultana.
Sandžakbegove odnosno mutesarife je postavljao sultan na prijedlog velikog vezira.Događalo se da je područje nekog sandžaka davato kao arapluk namjesniku pokrajine ili nekom drugom visokom dostojanstveniku.U tom slučaju u tom sandžaku nije upravljao samostalni sultanov namjesnik nego službenik postavljen od strane uživaoca arapluka i tada se on zvao mutesellim,zamjenik.Mutesellim nije bio samostalan u upravi nego je upravljao po nalogu svoga gospodara.U Bosni je najčešće hercegovački sandžak davat kao arapluk bosanskom namjesniku,pa je na taj način Hercegovina najviše bila vezana za centar pokrajinske vlasti.Taj odnos arapluka,prema nominalnom uživaocu označavan je sintagmom i l h a k i l e,što znači sa priključenjem,sa dodatkom,zajedno sa ili samo s a,tj. u sklopu naredbe:“Tome i tome namjesniku daje se na upravu Bosna sa priključenjem,odnosno sa dodatkom,odnosno zajedno sa,odnosno sa Hercegovinom“.
Hercegovina je,prema tome,sve do Ali-paše Rizvanbegovića bila najmanje nezavisan sandžak u Bosni.Ali iz toga se stvorio pojam koji odvaja Hercegovinu od Bosne pa je nastao i naziv B O S N A  i H E R C E G O V I N A.
Izvor:Aličić S.Ahmed:Uređenje Bosanskog ejaleta od 1789. do 1878.godine,SA 1983.
Pripremio:Kemal Mahić