O osnivanju i radu nogometnih timova u Hercegovini u prvim godinama poratnog perioda skoro jedini pisani izvor je mostarska “Sloboda”*. Pored vijesti o petogodišnjem planu, seljačkim zadrugama, omladinskim radnim akcijama, osnivanju tvornica, gajenju pamuka, protivavionskoj zaštiti, podvizima udarnika, uspjesima u privredi itd. “Sloboda” je redovno odvajala skromni prostor za vijesti iz sporta, odnosno nogometa kao “najvažnije sporedne stvari na svijetu”. To su obično bili rasporedi takmičenja, rezultati utakmica, registracija timova, izvodi iz pravila igre, ponekad kratki prikazi utakmica, kratke vijesti o kaznama igrača, trenera i timova, osude nekorektnog navijanja, kritike suđenja itd. Više detalja bilo je, naravno, o utakmicama u kojima su igrali mostarski “Velež” i čapljinski “Borac”, dva najuspješnija tima Mostarske oblasti. Koji put se navode broj gledalaca, naziv ili lokacija igrališta*, prezime trenera itd.
U februaru 1946. godine u Okružnom fiskulturnom odboru verificirani su nogometni timovi sa pravom nastupa 27. februara: “Velež” Mostar, “Snaga” Mostar, “Borac” Čapljina i “Jedinstvo” Trebinje. U julu su im se pridružili “Sloga” Nevesinje, “Iskra” Stolac i “Nono Belša” Konjic. (1, 2)
Prvi nogometni tim u ljupkom gradu poslije Drugog svjetskog rata bio je “Udarnik”. Sudeći po novinskim napisima, osnovan je, po svoj prilici, 1946. godine: Za prvenstvo u nogometu registrovani su 1946. godine “Velež” Mostar, “Snaga” Mostar, “Borac” Čapljina, “Nono Belša” Konjic, “Miroslav Popara” Bileća, “Lištica” Široki Brijeg, “Iskra” Stolac i “Jedinstvo” Trebinje. Do februara 1947. godine “Udarniku” su stigla dva upozorenja da nije podnio pravila društva i da se nije prijavio na takmičenje: “Još nisu dostavili svoja pravila “Udarnik” iz Ljubuškog i “Sloga” iz Nevesinja. Oba ova društva trebaju najkasnije do 28. januara da podnesu Okružnom fiskulturnom odboru pravila društva u četiri primjerka i tri prijave za upis. Uz ovo treba da prilože odobrenje Narodnih vlasti – Otsjek za unutrašnje poslove da je rad društva odobren. Ukoliko društva ne postupe po ovome, rad društava biće zabranjen”. (3) Drugo upozorenje prijeti zabranom igranja: ”FD “Sloga” Nevesinje i FD “Udarnik” Ljubuški nisu dostavili svoja pravila i prijave radi upisa u Fiskulturni Savez Jugoslavije. Ukoliko ovom traženju ne udovolje do 15. februara ove godine, zabraniće im se dalji rad”. (4, 5)
“Udarnik” nije sudjelovao u proljetnom prvenstvu Mostarskog okruga od aprila 1947. godine, niti se u “Slobodi” navodi bar jedna njegova prijateljska utakmica do kraja te, godine, što ne znači da ih nije bilo. (6)
Autoru ovih skromnih redova nisu bili dostupni brojevi “Slobode” iz 1948. i 1949. godine. Vjerovatno su se i u tom periodu igrale nogometne utakmice, više kao manifestacija otpora i buđenja iz mrtvila koje je zahvatilo cijelu zemlju.
O nogometnom prvenstvu Mostarske oblasti u toku 1950. godine ima više podataka. Prvenstvo je počelo 4. juna. U takmičenju je učestvovalo 15 ekipa podijeljenih u pet grupa, u svakoj grupi po tri ekipe. Prva grupa: “Sloga” iz Nevesinja, “Mladost ” iz Gacka i “Gimnastičko društvo” iz Bileće. Druga grupa: “Prenj” iz Konjica, “Turbina” iz Jablanice i “Makljen” iz Prozora. Treća grupa: “Lištica” iz Širokog Brijega, “Zidar” iz Posušja i “Troglav” iz Livna. Četvrta grupa: “Iskra” iz Stoca, “Mostar” iz Mostara i “Gimnastičko društvo” iz Ljubuškog. Peta grupa: “Željezničar” iz Mostara, “Zadrugar” iz Mostara i “Jedinstvo” iz Trebinja. Igralo se po duplom bod sistemu. Broj timova se reducirao na šest prema rezultatima u prvih nekoliko kola. Prvak je sticao pravo na takmičenje u Republičkoj ligi. (7) U prvih nekoliko kola Ljubušaci su bili svaki put poraženi i kao gosti i kao domaćini i “ispali” su iz daljeg takmičenja. Zanimljivo je da su te godine u prijateljskoj utakmici pobjedili “Zagorca” iz Imotskog 5:0.
U augustu 1950. godine u okviru ljubuškog gimnastičkog društva “Mladost” postojala je nogometna sekcija sa istim imenom: “U augustu 1950. godine GD “Mladost” Ljubuški visoko je porazila vrgoračkog “Strelca”: GD “Mladost” Ljubuški – GD “Strelac” Vrgorac 8:2 (1:2). Iako je u GD “Strelac” nastupilo nekoliko igrača iz SD “Neretva” iz Metkovića, ekipa domaćih zasluženo je pobjedila sa visokim rezultatom. Prvo poluvrijeme proteklo je u ravnopravnoj igri, jer je u timu domaćih nastupilo devet igrača iz drugog tima, a promašena su i dva jedanaesterca. U drugom dijelu igre domaći su bili u stalnoj nadmoćnosti. Utakmicu je sudio Rakić iz Ljubuškog. Golove za domaći tim postigli su Novaković 4, Kovač II 1, Sadiković 1, Tošić 1 i lijevi half gostiju (autogol). Od domaćih dobru igru pokazali su Novaković, Kovač i Bradvica, od gostiju centarfor. Prije ove odigrana je utakmica u Vrgorcu koju je GD “Mladost” dobila sa 11:0.” (8)
U septembru 1950. godine “Mladost” je tijesno poražena od “Proletera”, vjerovatno sastavljenog od vojnih lica: “Proleter” JA Ljubuški – SD “Mladost” Ljubuški 3:2 (1:1). U prijateljskom susretu zasluženo je pobjedio tim “Proletera” JA Ljubuški. “Mladost” nije iskoristila premoć u prvom poluvremenu što joj se osvetilo u drugom. Golove za “Mladost” postigli su Kovač II i Sadiković. Sudija Ante Rakić sudio je dobro”. (9)
Nogometni tim “Mladost” bio je, kao sekcija, sastavni dio gimnastičkog društva “Mladost”-jedine sportske organizacije u srezu. “Mladost” je krajem 1950 godine imala svoje društvene prostorije, igralište, salu, sprave i rekvizite u vrijednosti od oko 150.000 dinara. Uz postojeći adekvatni prostor i veliko zanimanje mladeži za gimnastiku očekivali su se dobri rezultati. Nade su se polagale i u “putujućeg prednjaka” i novi sastav uprave*. (10, 11)
“Sloga” je osnovana u martu 1951. godine: “Na inicijativu Sreskog komiteta Narodne omladine osnovano je ovih dana u Ljubuškom sportsko društvo “Sloga”. Društvo će imati tri sekcije: nogometnu, biciklističku* i sekciju za odbojku. Za osnivanje sportskog društva u Ljubuškom osjećala se odavno potreba. Navedene sekcije radile su do sada u okviru gimnastičkog društva “Mladost”, ali je rad ovih sekcija bio slab, a osim toga nisu bile pravilno registrovane. Na osnivačkoj skupštini su svi prisutni istakli volju za sistematskim radom, pa je to prihvaćeno i u zaključcima”. (12)
Prvu utakmicu “Sloga”je u aprilu 1951. godine odigrala neriješeno u Posušju: “Zidar” Posušje-“Sloga” Ljubuški 1:1 (0:0). Iako je tim “Sloge” imao bolji sastav i odlične pojedince, nije proveo onakvu igru kakva se očekivala. Tim “Zidara” na svom terenu, i pored toga što je nastupio sa mlađim igračima, uspio je da pruži jak otpor i izvuče neodlučan rezultat. Kod ekipe gostiju bio je bolji dio tima uža odbrana, dok navalni red nije iskoristio povoljne šanse. Kod domaćih naročito su se istakli Bago i Ladji, a kod gostiju desni bek i centarhalf. Sudija Rakić sudio je neobjektivno i pristrano u korist ekipe gostiju”. (13)
Za takmičenje u Kupu u mostarskoj oblasti u junu 1951. godine prijavilo se 12 timova. Osim članova Oblasne lige u takmičenju su sudjelovali “Sloga” iz Ljubuškog, “Velež II” iz Mostara “Jedinstvo” iz Trebinja i “Mostar”. “Lištica” je na svom terenu pobijedila borbenu ekipu “Sloge” iz Ljubuškog 4:3 i kvalificirala se za dalje takmičenje. (14)
U nedelju 9. marta 1952. godine počelo je proljetno prvenstveno takmičenje u grupama u okviru potsaveza. Dvanaest ekipa podijeljeno je u tri grupe. Prva grupa: “Velež” Mostar, “Troglav” Livno, “Sloga” Nevesinje, “Lištica” Široki Brijeg. Druga grupa: “Lokomotiva” Mostar, “Turbina” Jablanica, “Prenj” Konjic, “Jezero” Lisičići. Treća grupa:”Leotar” Trebinje, “Borac” Čapljina, “Iskra” Stolac, “Sloga” Ljubuški. (15)
U prvom kolu u Čapljini “Borac” je katastrofalno porazio “Slogu” iz Ljubuškog 9:0 (4:0). Golove su dali Škrbo četiri, Knezović, Delić, Draško, Muminagić i Hasanagić po jedan. Pred oko 800 gledalaca sudio je Ijačić. (16)
U daljem toku prvenstva “Sloga je redovno gubila bodove i na svom i na tuđem terenu: “Sloga”-“Borac” 0:3 (0:1), “Leotar”-“Sloga” 3:0 (par forfe), “Sloga”-“Iskra” 1:4. (Nisu objavljeni svi rezultati). Posljednje utakmice šestog kola odigrane su 13. aprila.
Stanje poslije posljednjeg kola u trećoj grupi:
1. Leotar 6 5 1 0 18:3 11
2. Borac 6 4 0 2 25:5 8
3. Iskra 6 2 1 3 10:24 5
4. Sloga 6 0 0 6 2:29 0
U septembru 1952. godine počelo je jesenje nogometno prvenstvo Mostarskog potsaveza. Za ovo takmičenje prijavilo se devet ekipa: “Borac”-Čapljina, “Leotar”-Trebinje, “Turbina”-Jablanica, “Lokomotiva”-Mostar, “Prenj”-Konjic, “Lištica”-Lištica, “Iskra”-Stolac, “Sloga”-Ljubuški i “Hercegovac”-Bileća. Prema propisanom rasporedu, prvenstvo se trebalo završiti do 2. novembra, ali je ono produženo nekoliko dana. (18, 19) Objavljeni su samo neki rezultati utakmica “Sloge”: “Iskra”-“Sloga” 9:0 (3:0), “Sloga”-“Hercegovac” 3:4 (2:2), “Lokomotiva”-“Sloga” 1:1, “Prenj”-“Sloga” 4:0 (1:0), “Leotar”-“Sloga” 6:0 (3:0). U jesenjem dijelu prvenstva Mostarskog potsaveza 1952. godine “Sloga” je zauzela pretposljednje mjesto sa četiri boda, ispod “Lištice” koja je imala bolju gol razliku:
Borac 8 6 1 1 22:12 15
Leotar 7 4 2 1 23:13 10
Hercegovac 8 4 2 2 15:12 10
Prenj 7 4 1 2 14:8 9
Iskra 8 4 1 3 26:17 9
Lokomotiva 8 4 0 4 22:8 8
Lištica 8 2 0 6 11:21 4
Sloga 8 2 0 6 ..7:26 4
Turbina 8 0 3 5 ..9:21 3
U jesenjem dijelu prvenstva mostarske potsavezne lige 1953. godine sudjelovalo je deset ekipa: “Lokomotiva”-Mostar, “Borac”-Čapljina, “Metalac”-Konjic, “Iskra”-Stolac, “Turbina”-Jablanica, “Hercegovac”-Bileća, “Sloga”-Ljubuški, “Mladost” Čapljina, “Sloga”-Nevesinje i “Lištica”-Široki Brijeg.
Prvi put se objavljuju širi podaci o tri “Slogine” utakmice: u prvenstvu, za kup Maršala Tita i u prijateljskom susretu.
“Metalac”-“Sloga” 4:2 (2:0)
Pred oko 600 gledalaca odigrana je zaostala nogometna utakmica mostarske potsavezne lige između domaćeg “Metalca” i “Sloge” iz Ljubuškog. Pobijedili su domaći sa 4:0 (2:0). Prvo poluvrijeme pripalo je “Metalcu”, drugo “Slogi”. Golove za “Slogu” dao je Milas u 70. i 72. minuti. Najbolji kod gostiju bio je centarhalf Smiljan i golman koji je odbranio nekoliko opasnih udaraca. U navali se istakao prodorni centarfor Milas. Utakmicu je sudio vrlo dobro Bojčić iz Mostara. (21)
“Borac” Čapljina-“Sloga” Ljubuški 8:0 (3:0)
Pred oko 200 gledalaca u Ljubuškom je odigrana nogometna utakmica za kup Maršala Tita. U igri su dominirale forsirane solo akcije pojedinih igrača “Borca” i njihove međusobne prepirke. (22)
“Sloga” Ljubuški-“Mladost” Čapljina 4:2 (2:0)
U prijateljskom susretu “Sloga” je bila bolja u oba poluvremena, iako je “Mladost” bila pojačana igračima “Borca”. Golove za “Slogu” dali su centarfor Konjhodžić II dva i lijeva spojka Škrbo dva. Od “Sloginih” igrača istakli su se Konjhodžić I i II, Kovač i Sušac. Sudija Kudra iz Čapljine sudio je sa manje grešaka nego u prethodnom susretu u Čapljini kada je nepravičnim i preoštrim dosuđivanjem jedanaesteraca protiv “Sloge” omogućio “Mladosti” da pobjedi 3:2. (23)
U jesenjem dijelu prvenstva mostarske potsavezne lige 1953. godine “Sloga” je zauzela sedmo mjesto:
Lokomotiva 9 7 1 1 29:13 16
Borac 9 6 1 2 33:11 13
Metalac 9 6 1 2 20:11 13
Iskra 9 6 0 3 26:11 12
Turbina 9 4 1 4 19:17 9
Hercegovac 8 2 3 3 14:19 7
Sloga (Lj) 8 2 1 5 7:23 5
Mladost (Č) 8 2 1 5 11:21 4
Sloga (N) 7 0 3 4 11:25 3
Lištica 8 0 2 6 8:26 2
Iako se nije mogla izvući iz začaranog kruga poraza, “Sloga” je postala neodvojivi dio ljupkog grada. Čini se da su pojedinačni sporovi oko dresova i kopački, a bilo ih je mnogo, istrošene lopte, svađe zbog promašenog penala, teškoće oko prevoza igrača kamionom, kasnije autobusom, i drugi mali događaji unosili dinamiku i osvježenje u sumorni život mladeži. U to vrijeme formiran je “Partizan”*, ali “Sloga” je ostala nešto posebno. Njeni sportski neuspjesi nisu uticali na njeno održanje. Iako su se svake godine u općinskom proračunu izdvajala sredstva za opremu i troškove gostovanja, ona su bila nedovoljna. Igrače je nosila mladost, ljubav prema nogometnoj igri i želja za natjecanjem. Kandidati za prvi tim sami su se nametali svojom igrom, bez stručne selekcije. “Sloga” je iznjedrila Slobodana Mahića, “Žuju”, igrača koji je po svojim kvalitetima, mogao igrati u “Veležu” ili “Sarajevu”. Čini se da je jedan od uzroka slabog plasmana bila slaba disciplina igrača. Ali, to ne mora biti tačno, jer svaki Ljubušak ima o tome svoje mišljenje. Možda će se u jednom složiti, a to je da je “Sloga” gajila i poštovala nogomet bez grubosti i incidenata.
“Sloga” je imala iskrenu podršku navijača, bez obzira što je ona skoro uvijek bila praćena ponižavajućim okusom poraza. U to doba publika je stajala uz rub igrališta, koji obično nije bio markiran, djeca su “upadala” na teren, međašnje sudije mahale su rupcima umjesto zastavicama, bilo je burnih reakcija posebno ako je dominirala igra “po cipcima” (ljubuški izraz za grubu igru, do danas nerazjašnjenog porijekla). Ponekad su događaji na terenu izmicali kontroli, što potvrđuje priča Omerice Buzaljka iz Stoca, sudije utakmice “Sloga”-“Borac” 1954. godine:
“Do pred posljednji rat u Ljubuškom se 29. oktobar slavio kao Dan oslobođenja grada. U program proslave obavezno bi bila uključena i nogometna utakmica. Tako je bilo i 29. oktobra 1954. godine kada se na stadionu okupilo više od 8.000 gledalaca. Prvo je održan veliki narodni zbor na kojem je govorio predsjednik Vlade BiH Đuro Pucar Stari. Poslije zbora građani su se okrenuli nogometnoj utakmici između domaće “Sloge” i čapljinskog “Borca”.
“Borac” je tih godina bio vodeća nogometna ekipa u Hercegovini. Imali su ekipu u kojoj su igrali asovi poput Solde, Repara, Rodina, Čukteraša, Prele i prekaljenog Škrbe. Mnogi od njih kasnije su igrali za “Velež”, “Slobodu” i “Sarajevo”. Već u 15. minuti Čapljinci su golovima Rodina-Špigla i Repara vodili sa 2:0. Pred kraj poluvremena Škrbo je povisio na 3:0.
Na poluvremenu su domaći navijači burno negodovali protiv Omerice. Te nije im svirao penal, te gosti su dali gol iz čistog ofsajda, te sudija je pristrasan…Ustvari, ovako visoko vodstvo gostiju bilo je naprosto rezultat zrelije igre i velike efikasnosti navalnih igrača “Borca”.
Kada je u 65. minuti Rodin postigao i četvrti gol za goste, domaći navijači, nezadovoljni rezultatom, a još više suđenjem Omerice, (koji je utakmicu zaista vodio pošteno i objektivno), ušli su u igralište i opkolili sudiju. Mnogi su ga i fizički napali, pa se Omerica poslije nekoliko žestokih pljuski i udaraca našao na tlu. Kasnije će Omerica pričati:
Kad je Repar dao četvrti gol, oko mene se na sredini igrališta okupilo oko hiljadu gledalaca. Bio je to obruč kao u ratu, kao da je počela peta neprijateljska utakmica. Udarao me je ko je znao i stigao. Sjećam se samo da sam se osvijestio u mostarskoj bolnici…” (25)
* Utakmice su se igrale u “Suskoj Bašći”, na “Frataruši” i “Mejdanu”, a vjerovatno od 1951. godine na “Babovcu”. Vlasnici parcele “Babovac” bili su članovi ljubuške porodice Gujić.
* Jedan od istaknutih članova uprave “Mladosti” bio je Kovač Trpimir, popularni “Ćupo”, sportski entuzijasta, prefinjeni nogometaš, pravi izdanak ljubuške gradske raje.
* Doajen ljubuškog biciklizma je Tonka Knezović, majstor zlatnih ruku. Imao je radionicu u prizemlju očeve kuće, u kojoj je “stvarao”. Tonkin sportski bicikl (vjerovatno jedini u ljubuškom kotaru) bio je san ljubuških dječaka, kao i kajak koji je velikodušno dijelio sa kupačima na “Bililu”. Bio je nekoliko godina golman “Sloge”.
* Društvo “Partizan” u Ljubuškom osnovano je u februaru 1952. godine. Od gimnastičkog društva preuzelo je salu za vježbanje, sprave, rekvizite i ljetno vježbalište. Pripali su mu i limena muzika i jedan radio-aparat sa gramofonom. Sa oko 650 članova i proračunom oko 1,130.000 dinara “Partizan” je bio masovna i značajna sportska organizacija. Za predsjednika društva izabran je Mile Međugorac, predsjednik Sreskog narodnog odbora (Sloboda 1952, 8, 5, od 28. februara).
1. Sloboda 1946, 6.
2. Prvenstvo u nogometu., Sloboda 1946, 21, 6, od 28. jula.
3. Iz Okružnog fiskulturnog odbora, Registracija fiskulturnih društava, Sloboda 1946, 42, 6, od 22. decembra.
4. Iz FDH-a, Sloboda 1947, 48, 6, od 9. februara.
5. Iz FDH-a, Sloboda 1947, 55, 6, od 30. marta.
6. Sloboda 1947, 49 do 71. *
7. Iduće nedelje započeće fudbalsko prvenstvo Mostarske oblasti, Sloboda 1950, 20, 4, od 3. juna.
8. Prijateljska utakmica., GD “Mladost” Ljubuški – GD “Strelac” Vrgorac 8:2 (1:2), Sloboda 1950, 29, 4, od 11. augusta.
9. Prijateljski susret, Sloboda 1950, 35, 4, od 22. septembra.
10. Sloboda 1950, 41, 4, od 4. novembra.
11. RS., Pred godišnju skupštinu gimastičkog društva “Mladost” u Ljubuškom, Sloboda 1951, 1, 4, od 6. januara.
12. B. P., U Ljubuškom je osnovano SD “Sloga”, Sloboda 1951, 11, 4, od 24. marta.
13. “Zidar” Posušje – “Sloga Ljubuški 1:1 (0:0). Sloboda 1951, 14, 4, od 14. aprila.
14. Počelo je nogometno takmičenje za kup Maršala Tita., Sloboda 1951, 24, 6, od 25. juna.
15. Potsavezno nogometno prvenstvo po grupama., Sloboda 1952, 9, 5, od 6. marta.
16. Prvo kolo potsavezne lige prošlo je bez većih iznenađenja., Sloboda 1952, 10, 5, od 13. marta.
17. Sloboda 1952, 15, 6, od 17. aprila.
18. Š. M., Pred nogometno prvenstvo mostarskog potsaveza, Sloboda 1952, 36, 4, od 11. septembra.
19. Raspored utakmica potsavezne lige., Sloboda 1952, 37, od 18. septembra.
20. Sloboda 1952, 48, 5, od 4. decembra.
21. Gostovanje ljubuških fudbalera u Konjicu., Sloboda 1953, 19, 6, od 14. maja.
22. M.Š., Sloboda 1953, 23, 6, od 11. Juna.
23. Krehić Ć., Pobjeda “Sloge”, Sloboda 1953, 30, 6, od 6. augusta.
24. Nakon završenog jesenjeg dijela prvenstva mostarske fudbalske lige., Sloboda 1953, 46, 5, od 3. decembra.
25. Šator M., Omerica Brica, Oslobođenje od 1. augusta 2011.
Dr. Halid Sadikovic